Αγώνας για ένα δίκαιο εμβόλιο για όλους κατά της COVID-19

Ο αγώνας για την ανάπτυξη ενός εμβολίου για την νόσο COVID-19 επιταχύνεται και φαίνεται σαν να υπάρχει εντέλει φως στην άκρη του τούνελ. Αλλά όσο οι πλουσιότερες χώρες συνεχίζουν να συσσωρεύουν δόσεις, οι σωτήριες δυνατότητες των εμβολίων κινδυνεύουν να υπονομευθούν από την ανισότητα και τα εταιρικά συμφέροντα. Η Διεθνής Αμνηστία επισημαίνει ότι τώρα είναι η στιγμή να απαιτηθούν εμβόλια για τον COVID-19 διαθέσιμα σε όλους, ανεξαρτήτως του τόπου διαμονής, της ταυτότητάς τους ή του εάν έχουν την οικονομική δυνατότητα.

Σύμφωνα με τους αρμόδιους της Διεθνούς Αμνηστίας τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν όταν αποφασίζεται ποια άτομα θα προτεραιοποιηθούν καθώς όλοι έχουν το δικαίωμα της προστασίας απέναντι στην πανδημία. Ωστόσο οι αρχικές προμήθειες θα είναι περιορισμένες γι’ αυτό γίνεται η προτεραιοποίηση. Υγειονομικοί, ηλικιωμένοι, άνθρωποι με υποκείμενα νοσήματα είναι μεταξύ των πρώτων που θα εμβολιαστούν. Ωστόσο, οι κυβερνήσεις πρέπει να λάβουν υπόψιν παράγοντες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που τοποθετούν κάποια άτομα και κοινότητες σε πιο ευάλωτη θέση.

Καθώς οι προϋπάρχουσες ανισότητες επιδεινώνονται, η πανδημία έχει δυσανάλογη επίδραση στους ανθρώπους που έχουν περιθωριοποιηθεί ιστορικά και σε βάρος των οποίων έχουν γίνει διακρίσεις. Για παράδειγμα, οι ιθαγενείς του Αμαζονίου στο Εκουαδόρ αντιμετωπίζουν υψηλότερο κίνδυνο λόγω των ελλείψεων σε πόσιμο νερό, τροφή, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και ελέγχους για τον κορωνοϊό. Τον Απρίλιο μια διαρροή πετρελαίου μόλυνε τους πόρους τροφής και νερού πολλών κοινοτήτων, αυξάνοντας τον κίνδυνο μόλυνσης. Άνθρωποι που ζουν σε υπερπλήρη προσφυγικά κέντρα σε ανθυγιεινές συνθήκες, είναι επίσης πιθανότερο να κινδυνεύουν περισσότερο να μολυνθούν. Ενώ, σε πολλές χώρες, μετανάστες και πρόσφυγες χωρίς χαρτιά συχνά δεν έχουν πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, συμπεριλαμβανομένων και των εμβολίων.

Όταν λαμβάνονται αποφάσεις για την κατανομή του εμβολίου, πρέπει να υπάρχει προσεκτικότερη εξέταση των παραγόντων επικινδυνότητας και έκθεσης, όπως οι συνθήκες διαβίωσης και εργασίας και η πρόσβαση σε συνθήκες υγιεινής.

Η γρήγορη κατανομή του εμβολίου στους υγειονομικούς πρέπει να περιλαμβάνει εκτός των γιατρών και νοσηλευτών και τους οδηγούς, το διοικητικό προσωπικό, όσους διενεργούν επισκέψεις κατ’οίκον κ.λπ..

Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι χώρες έχουν την υποχρέωση να εργαστούν μαζί ώστε να αντιμετωπίσουν την πανδημία και οι πλουσιότερες χώρες, έχουν ένα ειδικό καθήκον να βοηθήσουν κράτη με λιγότερους πόρους.

Ωστόσο κάποιες κυβερνήσεις έχουν ήδη υιοθετήσει μια προσέγγιση «εγώ πρώτος» που θα μπορούσε να υπονομεύσει την απόδοση ενός μελλοντικού εμβολίου.

Έρευνα της Oxfam συμπεραίνει ότι οι πλουσιότερες χώρες που αντιπροσωπεύουν το 13% του παγκόσμιου πληθυσμού έχουν αγοράσει περισσότερη από τη μισή ποσότητα των μελλοντικών εμβολίων. Αυτό σημαίνει ότι πάνω από το μισό των μελλοντικών δόσεων των πέντε κορυφαίων υποψήφιων εμβολίων έχουν ήδη αγοραστεί. Μέχρι το Νοέμβριο του 2020, πάνω από το 80% των παρεχόμενων εμβολίων των εταιριών Pfizer-BioNTech και Moderna που έχουν προγραμματιστεί για το 2021 είχαν ήδη πουληθεί σε πλούσιες χώρες.

Καθώς εκατομμύρια άνθρωποι στερούνται των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, ο «εμβολιαστικός εθνικισμός» είναι ανησυχητικά κοντόφθαλμος.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει πως για να επιτευχθεί ανοσία της αγέλης, χρειάζεται να εμβολιάσουμε περίπου το 70% του παγκόσμιου πληθυσμού.

Η συσσώρευση εμβολίων για τους λίγους προνομιούχους δε θα σταματήσει την πανδημία.

Σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία, τα κράτη πρέπει να συνεργαστούν ώστε να εγγυηθούν ότι όλοι, θα έχουν πρόσβαση στα εμβόλια όταν αυτά γίνουν διαθέσιμα. Αυτό σημαίνει ότι τα πλουσιότερα κράτη θα πρέπει να αποφύγουν να κάνουν μεγάλες διμερείς συμφωνίες με τις φαρμακευτικές εταιρίες. Πρέπει επίσης, να συμμετέχουν και να στηρίξουν παγκόσμιες προσπάθειες που σκοπεύουν στην εξασφάλιση δίκαιης πρόσβασης στο εμβόλιο για όλες τις χώρες, όπως είναι το σχέδιο COVAX του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

Δίκαιος διαμοιρασμός του εμβολίου

Το κέντρο COVAX είναι ένα τρόπος για τις χώρες να συγκεντρώσουν τους πόρους τους, να επενδύσουν και να αγοράσουν όσα περισσότερα εμβόλια γίνεται και έπειτα να τα κατανείμουν δίκαια και ισότιμα. Μέχρι σήμερα 178 χώρες εμπλέκονται στο COVAX. Αξιοσημείωτες εξαιρέσεις είναι οι ΗΠΑ και η Ρωσία. Τα ερωτήματα που τίθενται είναι πώς θα καταφέρει ο COVAX να πετύχει την δίκαιη και ισότιμη κατανομή. Το σχέδιο έχει δεχθεί κριτική για το γεγονός ότι επιτρέπει στις πλουσιότερες χώρες να αιτηθούν δόσεις ανάλογες με το 50% του πληθυσμού τους, ενώ οι φτωχότερες χώρες μπορούν να αιτηθούν μέχρι τώρα μόνο για το 20%. Επίσης, οι πλουσιότερες χώρες μπορούν να πληρώσουν εξαρχής μεγαλύτερη τιμή ώστε να διαλέξουν ποια εμβόλια προτιμούν. Αυτό όμως, δημιουργεί ένα σύστημα δύο ταχυτήτων που θέτει σε κίνδυνο το στόχο της καθολικής πρόσβασης στο εμβόλιο. Συνεπώς, τα κράτη που συμμετέχουν στο COVAX πρέπει να πιέσουν για ουσιαστική συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και των αναπτυσσόμενων χωρών στην διαδικασία λήψης αποφάσεων και να ακολουθούν τις αρχές της διαφάνειας και της λογοδοσίας.

Οι εταιρίες πρέπει να βάλουν τους ανθρώπους πάνω από τις πατέντες

Όπως εξηγεί η Διεθνής Αμνηστία, όταν αναπτύσσονται νέα φάρμακα, η εταιρία που τα παράγει συνήθως παίρνει τα πνευματικά ιδιοκτησιακά δικαιώματα. Αυτό σημαίνει ότι είναι η μοναδική εταιρία που μπορεί να παράγει το φάρμακο για μια χρονική περίοδο και μπορεί να αποφασίσει πόσο θα κοστίσει. Το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας μπορεί επίσης να περιορίσει το διαμοιρασμό δεδομένων που σχετίζονται με την έρευνα και την ανάπτυξη, άρα εάν μία φαρμακευτική βρει ένα επιτυχές εμβόλιο για τον COVID-19 θα έχει το δικαίωμα να κρατήσει τις πληροφορίες για την ίδια.

Για να παρακινήσει τις εταιρίες να μοιραστούν την τεχνογνωσία τους, ο ΠΟΥ έχει θεσπίσει το COVID-19 Technology Access Pool (C-TAP), όπου οι εταιρίες μπορούν αν μοιράζονται δεδομένα και πατέντες των καινοτομιών τους. Εάν οι εταιρίες συμμετέχουν στο C-TAP, τότε θα αυξηθεί η ποσότητα της δημόσια διαθέσιμης έρευνας για τα εμβόλια του COVID-19, θα αυξηθεί η παραγωγή και θα μειωθεί το κόστος των εμβολίων. Δυστυχώς μέχρι σήμερα καμία εταιρία δεν έχει γίνει μέλος του C-TAP. Οι Oxford & AstraZeneca όμως έχουν δεσμευθεί ότι θα πουλήσουν το εμβόλιο χωρίς κέρδος κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Σύμφωνα όμως με τη Διεθνή Αμνηστία, πρέπει να ακολουθήσουν κι άλλες εταιρείες, διανέμοντας ανοιχτές και μη αποκλειστικές άδειες ώστε να είναι σίγουρο ότι τα εμβόλια για τη νόσο COVID-19 θα φτάσουν σε όσο το δυνατό περισσότερους ανθρώπους.

Τα εμβόλια θα πρέπει να είναι δωρεάν στα πλαίσια της περίθαλψης

Ως μέρος των υποχρεώσεων τους απέναντι στα ανθρώπινα δικαιώματα, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να λάβουν μέτρα ώστε να εξαλείψουν κάθε οικονομικό εμπόδιο που τυχόν να αντιμετωπίζουν άνθρωποι στην πρόσβαση τους στο δικαίωμα στην υγεία.

Όπως όλες οι επιχειρήσεις, οι φαρμακευτικές εταιρίες έχουν και αυτές υποχρεώσεις απέναντι στα ανθρώπινα δικαιώματα. Το 2008, οι ειδικοί του ΟΗΕ για το δικαίωμα στην υγεία δημοσίευσαν έναν οδηγό για τον τρόπο που οι φαρμακευτικές πρέπει να εκπληρώνουν αυτές τις υποχρεώσεις, εκτός των άλλων σκεπτόμενες τρόπους ώστε να κάνουν τα προϊόντα τους προσιτά σε όσο το δυνατόν περισσότερο κόσμο.

Το κόστος, μπορεί να εμποδίσει την πρόσβαση στην ιατρική φροντίδα ειδικά για περιθωριοποιημένους ανθρώπους και τουλάχιστον το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού σήμερα, δεν μπορεί να έχει τη δυνατότητα για την απαραίτητη περίθαλψη. Αυτό σημαίνει ότι τα εμβόλια πιθανόν να μην είναι προσβάσιμα από τον μισό πλανήτη εκτός κι αν είναι δωρεάν στα πλαίσια της περίθαλψης.

Οι κυβερνήσεις, όπως αναφέρει το κείμενο της Διεθνούς Αμνηστίας, πρέπει να καταβάλλουν κάθε προσπάθεια να παρέχουν τα εμβόλια και η επένδυση αυτή να αξίζει. Τα εμβόλια είναι από τις πιο αποτελεσματικές, με βάση το κόστος, παρεμβάσεις δημόσιας υγείας και τα εμβόλια για τη νόσο COVID-19 μπορούν να σπάσουν τον κύκλο μετάδοσης μεταξύ των ανθρώπων νωρίς αποφεύγοντας επιπλέον κοινωνικό-οικονομικές και υγειονομικές επιπτώσεις.

Στην πραγματικότητα, ο ΠΟΥ πρόσφατα έκανε την εκτίμηση ότι μία επένδυση 38 δισ. δολαρίων για την πλήρη χρηματοδότηση μίας από αυτές τις κοινές πρωτοβουλίες για την υποστήριξη της καθολικής πρόσβασης στα φάρμακα για τη νόσο COVID-19, θα μπορούσε να αποσβεσθεί μέσω της οικονομικής δραστηριότητας σε «λιγότερο από 36 ώρες μόλις αποκατασταθεί η παγκόσμια κινητικότητα και το εμπόριο».

Εμβόλια ασφαλή και πολιτισμικά αποδεκτά

Κλείνοντας τις οδηγίες της η Διεθνής Αμνηστία επισημαίνει ότι τα εμβόλια πρέπει να συμβαδίζουν με τα νεότερα δεδομένα της επιστημονικής κοινότητας σχετικά με την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια είναι σημαντικότερη από την ταχύτητα. Επίσης, τα σχέδια εμβολιασμού θα πρέπει υλοποιούνται με τρόπο συνεπή με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με ειδική προσοχή στην ενημερωμένη συγκατάθεση. Αυτό σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις θα πρέπει να επικοινωνήσουν ξεκάθαρα τα θετικά του εμβολιασμού, να εμποδίζουν την παραπληροφόρηση και να είναι διαφανή όλα τα στάδια ανάπτυξης του εμβολίου. Τα επιστημονικά πλεονεκτήματα των εμβολίων πρέπει να εξηγηθούν και να διαδοθούν με τρόπο κατανοητό από όλους, σε γλώσσα που μπορούν να καταλάβουν και μορφή που μπορούν να έχουν πρόσβαση.