Γράφει η Δρ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΑΜΦΙΛΟΧΙΟΥ, πνευμονολόγος, διευθύντρια Μονάδας Μελέτης Ύπνου, Σισμανόγλειο Γενικό Νοσοκομείο
Το σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας ύπνου (ΣΑΥ) είναι μια συχνή νόσος με σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία κάθε ανθρώπου ξεχωριστά, αλλά και συνολικά στη δημόσια υγεία.
Χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια μείωσης ή και πλήρους διακοπής της αναπνοής, δηλαδή κλείνει μερικώς ή πλήρως ο ανώτερος αεραγωγός που οδηγεί τον αέρα που εισπνέεται από τη μύτη και το στόμα προς στους πνεύμονες.
Όταν η απόφραξη, δηλαδή η διακοπή της ροής αέρα, είναι πλήρης, τότε προκύπτει άπνοια, αν είναι μερική προκύπτει υπόπνοια. Τα επεισόδια αυτά συνοδεύονται είτε από μείωση της οξυγόνωσης του αίματος, αφού δεν τροφοδοτείται με φρέσκο αέρα ο οργανισμός, είτε από ηλεκτρο- εγκεφαλογραφικές αφυπνίσεις (μικροαφυπνίσεις), που συνήθως δεν γίνονται αντιληπτές από τον ασθενή, αλλά οδηγούν σε διακεκομμένο κακής ποιότητας ύπνο που δεν ξεκουράζει.
Οι επιπτώσεις του συνδρόμου αφορούν το σύνολο σχεδόν του οργανισμού και των λειτουργιών του, εφόσον δεν υπάρχει επαρκής οξυγόνωση για κάποιο χρονικό διάστημα και μάλιστα με συγκεκριμένο μοτίβο, ειδικό αποτέλεσμα της άπνοιας, τη «διαλείπουσα υποξία». Στην περίπτωση αυτή, την πτώση του οξυγόνου ακολουθεί ταχεία επάνοδος στα αρχικά επίπεδα, δηλαδή επανέρχεται εκεί από όπου ξεκίνησε. Ο αεραγωγός κλείνει, πέφτει το οξυγόνο, τότε ο εγκέφαλος δίνει σήμα συναγερμού διότι κινδυνεύει και επειδή δεν μπορεί να τον ανοίξει με άλλον τρόπο, τον ξυπνάει για λίγα δευτερόλεπτα. Τα λίγα αυτά δευτερόλεπτα είναι αρκετά για να αποκαταστήσουν τη βατότητα του αεραγωγού, να τον ανοίξουν για να περάσει μέσα ο αέρας μαζί με το οξυγόνο που μεταφέρει και να αποκατασταθεί η οξυγόνωση του αίματος που τροφοδοτεί όλους τους ιστούς και τα κύτταρα.
Με αυτή τη διαδικασία αποκαθίστανται η τάξη και η ομαλή λειτουργία της αναπνοής, οπότε μπορεί να συνεχίσει ήρεμος και ασφαλής ο ασθενής μας να κοιμάται. Μόλις κοιμηθεί όμως κινδυνεύει να ξανακλείσει ο αεραγωγός του -εφόσον πάσχει από το σύνδρομο- και να επαναληφθεί όλη η διαδικασία πολλές φορές, ακόμη και εκατοντάδες κάθε νύχτα.
Η διάγνωση του ΣΑΥ επιβεβαιώνεται με τη μελέτη ύπνου, που περιλαμβάνει την παρακολούθηση πολλών παραμέτρων κατά τη διάρκεια του ύπνου, με ειδικούς αισθητήρες που τοποθετούνται από εξειδικευμένους τεχνικούς ύπνου. Η όλη διαδικασία επιβλέπεται, καθοδηγείται και αξιολογείται από τους ειδικούς ιατρούς ύπνου.
Το ΣΑΥ είναι συχνό νόσημα που ταλαιπωρεί σημαντικό τμήμα του γενικού πληθυσμού. Η συχνότητα όπως διαπιστώνεται από τη μελέτη ύπνου έχει υπολογισθεί στο 9-38%, ενώ οι σοβαρές μορφές που συνυπάρχει και έντονη ημερήσια υπνηλία υπολογίζονται στο 4-6%. Φαίνεται ότι η νόσος προτιμά τους άνδρες και τις μεγαλύτερες ηλικίες. Σύμφωνα με μεγάλη μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2020 στο έγκυρο επιστημονικό περιοδικό «Lancet» για την παγκόσμια επίπτωση του ΣΑΥ, από την ανάλυση επιστημονικών δεδομένων προκύπτει ότι οι πάσχοντες παγκοσμίως φτάνουν το 1 δισεκατομμύριο, εκ των οποίων περίπου οι μισοί από την πιο σοβαρή μορφή του. Αναφέρεται σε ενηλίκους (άνδρες και γυναίκες) ηλικίας 30-69 ετών. Ενδιαφέρον έχει η πρόβλεψη για την Ελλάδα με 1.708.436 πάσχοντες, δηλαδή 28,6% του ενήλικου πληθυσμού αυτής την ηλικιακής ομάδας, εκ των οποίων οι 782.555, δηλ. 13,1%, αφορούν στην πιο σοβαρή μορφή.
Η αύξηση του σωματικού βάρους θεωρείται ο πιο σημαντικός παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση ΣΑΥ. Ωστόσο φαίνεται ότι υπάρχει μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ της παχυσαρκίας (που αναγνωρίζεται ως διακριτή νόσος) και του ΣΑΥ. Το ΣΑΥ μπορεί να οδηγήσει σε γρήγορη αύξηση του βάρους και έτσι προκύπτει ένας φαύλος κύκλος αύξησης βάρους και επιδείνωσης των συμπτωμάτων του ΣΑΥ.
Σύμφωνα με το Βασιλικό Κολέγιο των γενικών ιατρών στην Αυστραλία, το 58% των μέτριων και σοβαρών περιστατικών ΣΑΥ οφείλεται στην παχυσαρκία. Η αύξηση βάρους συνεπάγεται την αυξημένη εναπόθεση λίπους σε διάφορες περιοχές του σώματος. Το υπερβάλλον λίπος γύρω από το λαιμό ευνοεί την απόφραξη του ανώτερου αεραγωγού και συνεπώς την άπνοια. Ομοίως, η αύξηση του κοιλιακού λίπους μπορεί να μειώσει την αναπνευστική λειτουργία, διότι εμποδίζει την έκπτυξη των πνευμόνων. Υπάρχουν φυσικά και άλλοι παράγοντες που προκαλούν το ΣΑΥ, όπως ανατομικοί λόγοι, ενδοκρινολογικά και καρδιαγγειακά νοσήματα κ.ά., αλλά, σύμφωνα με το Sleep Foundation, το 60-90% των ασθενών με ΣΑΥ είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι. Αύξηση βάρους κατά 10% συνδέεται με 6 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο για εμφάνιση ΣΑΥ.
Τελευταία φάνηκε ότι η ανάπτυξη ΣΑΥ και ο κατακερματισμός του ύπνου που προκαλεί οδηγούν σε γρήγορη αύξηση του βάρους. Η αύξηση του βάρους επηρεάζει τα συμπτώματα ΣΑΥ, κάνει πιο δυνατό το ροχαλητό και επιδεινώνει την κόπωση και την ημερήσια υπνηλία.
Αλλά και η στέρηση ύπνου, είτε εξαιτίας ΣΑΥ είτε για άλλους λόγους, σχετίζεται με αύξηση των ορμονών που καθορίζουν την όρεξη. Αυτό έχει ως επακόλουθο την αλλαγή των συνηθειών διατροφής και την προτίμηση σε τρόφιμα πιο λιπαρά και «ανθυγιεινά» και συνεπώς πιο πυκνά σε θερμίδες.
Επιπροσθέτως, σύμφωνα με στοιχεία του 2023 από το Sleep Foundation, ο ανεπαρκής ύπνος οδηγεί σε υπερφαγία, παχυσαρκία και μείωση της αποτελεσματικότητας σε κάψιμο λίπους, όταν εφαρμόζεται δίαιτα περιορισμού θερμίδων! Η ίδια πηγή αναφέρει ότι οι ασθενείς με ΣΑΥ είναι πιο επιρρεπείς σε αύξηση του βάρους. Μελέτη έδειξε απότομη αύξηση (8 κιλών περίπου) τον τελευταίο χρόνο πριν τη διάγνωση ΣΑΥ. Εξ άλλου η μείωση της ζωτικότητας, λόγω ανεπαρκούς ύπνου και κόπωσης που προκαλεί, μπορεί να οδηγήσουν σε μείωση της δραστηριότητας και επιπέδων άσκησης, τα οποία επίσης συνεισφέρουν στην αύξηση του βάρους.
Τα πιο συχνά συμπτώματα αναφέρθηκαν ήδη και είναι το ροχαλητό και η κακή ποιότητα ύπνου (ανήσυχος, διακοπτόμενος, μη αναζωογονητικός), αλλά και η κόπωση και υπνηλία την ημέρα. Όμως το ΣΑΥ επηρεάζει σχεδόν ολόκληρο τον οργανισμό. Αυξάνει τον κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα (αρτηριακή υπέρταση, στεφανιαία νόσο, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο), μπορεί να επηρεάσει το μεταβολισμό (ανάπτυξη αντίστασης στην ινσουλίνη, σακχαρώδη διαβήτη, μεταβολικό σύνδρομο), μπορεί να προκαλέσει σεξουαλικές διαταραχές, να επηρεάσει εγκεφαλικές και γνωσιακές λειτουργίες, να αυξήσει τον κίνδυνο των τροχαίων και εργατικών συμβαμάτων.
Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Sleep Foundation: 50% των καρδιαγγειακών ασθενών πάσχουν από ΣΑΥ (5% στον γενικό πληθυσμό), οι ασθενείς με μέτριο και σοβαρό ΣΑΥ έχουν 3πλάσια πιθανότητα συγκριτικά με τους υγιείς να εμφανίσουν αρτηριακή υπέρταση, ενώ το 65% ασθενών με αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο πάσχει από ΣΑΥ. Ασθενείς με μέτριο και σοβαρό ΣΑΥ έχουν διπλάσια πιθανότητα εμφάνισης σακχαρώδους διαβήτη. Όσον αφορά στις εγκεφαλικές λειτουργίες, βρέθηκε ότι στους πάσχοντες από ΣΑΥ, η έναρξη της άνοιας τοποθετείται 10 χρόνια νωρίτερα (στα 77 έτη, ενώ σε όσους κοιμούνται καλά στα 90). Η σεξουαλική δυσλειτουργία στους άνδρες εμφανίζεται σε 2πλάσιο ποσοστό συγκριτικά με μη πάσχοντες.
Η θεραπεία του ΣΑΥ περιλαμβάνει αρχικά την αλλαγή του τρόπου ζωής και τη σύσταση για απαλλαγή από το περιττό βάρος. Αν η κατάσταση είναι πιο σοβαρή, συστήνεται η εφαρμογή μιας μάσκας κατά τη διάρκεια του ύπνου (CPAP), που ουσιαστικά χορηγεί τον αέρα που υπολογίσθηκε ότι λείπει κατά τη μελέτη ύπνου και ενδεχομένως σπανιότερα ενδοστοματικές συσκευές, χειρουργικές επεμβάσεις κ.ά. Η απώλεια βάρους σημαίνει μείωση του λίπους στις επίμαχες περιοχές, αυχένα και κοιλιακή χώρα, οπότε αποκαθίσταται η φυσιολογική λειτουργία της αναπνοής. Η μείωση του βάρους βεβαίως δεν είναι πάντα εφικτή, αλλά μπορεί να γίνει συνδυασμός με άλλες μεθόδους θεραπείας. Μείωση του βάρους ακόμη και 10-15% μπορεί να μειώσει τη βαρύτητα του ΣΑΥ κατά 50%! Η εφαρμογή θεραπείας στο ΣΑΥ βοηθά και την απώλεια βάρους ενεργοποιώντας ενδεχομένως μεταβολικά μονοπάτια.
Συμπερασματικά, η συσχέτιση παχυσαρκίας και ΣΑΥ έχει επιστημονικά και επιδημιολογικά αποδειχθεί, όπως επίσης και η βλαπτική επίδραση της μιας κατάστασης στην άλλη, και ο συνδυασμός τους φαίνεται να έχει καταστροφικές επιπτώσεις στον οργανισμό συνολικά.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Η Δρ Αναστασία Αμφιλοχίου είναι πνευμονολόγος με πιστοποιημένη εξειδίκευση στην Ιατρική του Ύπνου. Αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ και ειδικεύθηκε στην Πνευμονολογία στα Νοσοκομεία ΝΝΘΑ, «Ευαγγελισμός» και Σισμανόγλειο. Από το 1989 εργάζεται στο Σισμανόγλειο, για μία εικοσαετία ως κλινική πνευμονολόγος, ενώ παράλληλα οργάνωσε και λειτούργησε το Εργαστήριο ΄Υπνου, όπου στη συνέχεια αφιερώθηκε, ούσα επιστημονική υπεύθυνη στη Μονάδα Ύπνου, τα τελευταία δε 20 χρόνια και από τη θέση της διευθύντριας. Το 1989 παρουσίασε τη διδακτορική διατριβή στο ΕΚΠΑ.
Έχει δημοσιεύσει επιστημονικά άρθρα σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά της Παγκόσμιας Ιατρικής Κοινότητας. Επίσης έχει συνεργαστεί σε επιστημονικά πρωτόκολλα με πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα του εσωτερικού και του εξωτερικού, με τελευταίο το πρόγραμμα ΑΠΝΟΙΑ που συμπεριελήφθη στο ΕΣΠΑ 2014-2020 Ερευνώ-Δημιουργώ-Καινοτομώ.
Έχει ασχοληθεί επίσης με το βελονισμό και είναι μέλος της Ελληνικής Ιατρικής Εταιρείας Βελονισμού. Αποφοίτησε το 2010 και έλαβε την εξειδίκευση στην Ωτική Νευροτροποίηση το 2016 (μέλος της IANMΑ).
Το 2023 ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό «Τμήμα Εφαρμοσμένης Διαιτολογίας και Διατροφής» στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, με κατεύθυνση τη «Μοριακή Διατροφή».
Είναι μέλος της Εξεταστικής Επιτροπής του υπουργείου Υγείας για την πιστοποίηση της εκπαίδευσης στην Ιατρική του Ύπνου για ιατρούς και τεχνικούς από το 2019, όταν και ξεκίνησε η διαδικασία της πιστοποίησης, για 2 συνεχείς διετίες και εξακολουθεί.
Είναι ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Υπνολογίας και σταθερά εκλεγμένο μέλος των Διοικητικών Συμβουλίων όλων των Εταιρειών Ύπνου από διάφορες θέσεις μέχρι σήμερα.
Τέλος, είναι μέλος των Επιστημονικών Εταιρειών: Ελληνική Εταιρεία Υπνολογίας (ΕΕΥ), Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία (ΕΠΕ), European Respiratory Society (ERS), European Sleep Respiratory Society (ESRS), International Auricular Neuromodulation Academy (IANMA).
Για μεγέθυνση πατήστε ΕΔΩ
