*Γράφουν οι:
Δρ Δήμος-Δημήτριος Μητσικώστας, MD, PhD, FEA, καθηγητής Νευρολογίας, Α’ Νευρολογική Κλινική ΕΚΠΑ – Αιγινήτειο Νοσοκομείο, πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Κεφαλαλγίας, πρόεδρος στην Επιστημονική Επιτροπή Κεφαλαλγίας της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Νευρολογίας.
Ιωάννα Χρ. Σπανού, επιμελήτρια Νευρολογικής Κλινικής 251 ΓΝΑ.
Η ημικρανία και η κεφαλαλγία τύπου τάσης αποτελούν την 3η αιτία αναπηρίας παγκοσμίως στις ηλικίες κάτω των 50 ετών, έχοντας σημαντικό αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής. Η ημικρανία, ειδικότερα, αποτελεί έναν δυνατό πονοκέφαλο, σφυγμώδους χαρακτήρα, συνήθως στο ήμισυ της κεφαλής, που διαρκεί από 4 έως 72 ώρες αν αφεθεί χωρίς θεραπεία και συνοδεύεται τυπικά από ναυτία, εμέτους, φωτοφοβία, ηχοφοβία και οσμοφοβία. Ορισμένοι ασθενείς εμφανίζουν συνήθως πριν από το πονοκέφαλο κάποια «προειδοποιητικά» συμπτώματα (συνήθως από τους οφθαλμούς), τη λεγόμενη αύρα.
Η ημικρανία είναι κυρίως μια γυναικεία νόσος. Οι γυναίκες εμφανίζουν ημικρανία σε συχνότητα 43%, ενώ οι άνδρες 17%. Συνήθως τα επεισόδια πρωτοπαρουσιάζονται κατά την εμμηναρχή, συσχετίζονται χρονικά με τον καταμήνιο κύκλο και στις περισσότερες περιπτώσεις βελτιώνονται κατά την εγκυμοσύνη και μετά την εμμηνόπαυση. Αυτή η συσχέτιση έχει εξηγηθεί βάσει των μεταβολών των επιπέδων των οιστρογόνων στην αιματική κυκλοφορία, καθώς και με τους αντίθετους ρόλους των οιστρογόνων και της προγεστερόνης στο κεντρικό νευρικό σύστημα, καθιστώντας έτσι πιο ευάλωτες τις γυναίκες.
Εμμηνορυσία
Στις γυναίκες όπου ημικρανία εμφανίζεται ως συσχετιζόμενη με τον κύκλο, απαντώνται δύο εκδοχές:
1. Η καταμήνια ημικρανία στην «αγνή» της μορφή, μια μορφή ημικρανικής κεφαλαλγίας χωρίς αύρα, η οποία εμφανίζεται μόνο σε χρονική συσχέτιση με την εμμηνορυσία (από 2 ημέρες πριν έως 3 ημέρες μετά την αρχή της).
2. Η σχετιζόμενη με τον κύκλο ημικρανία, η οποία επιδεινώνεται κατά την εμμηνορυσία, αλλά είναι παρούσα και σε άλλα χρονικά σημεία του κύκλου και απαντάται συχνότερα.
Εδώ και δεκαετίες έχει περιγραφεί ότι η πτώση του επιπέδου των οιστρογόνων κατά την εμμηνορυσία συνδέεται με τις πιο δύσκολες ημέρες ημικρανίας (οι κρίσεις διαρκούν περισσότερο, είναι μεγαλύτερης έντασης και απαντούν λιγότερο στα αναλγητικά) συγκριτικά με τις κρίσεις εκτός εμμηνορυσίας.
Αντισυλληπτικά
Η λήψη αντισυλληπτικών χαπιών μπορεί σε κάποιες γυναίκες να προκαλέσει επιδείνωση της ημικρανίας ή ακόμη και πρωτοεμφανιζόμενα συμπτώματα ή μπορεί να αλλάξει τα χαρακτηριστικά της γνωστής ημικρανίας (π.χ. εμφάνιση αύρας), ενώ σε άλλες γυναίκες δεν προκαλεί κάποια επίδραση.
Η φαρμακευτική διαχείριση στην καταμήνια ημικρανία ακολουθεί τα γενικά θεραπευτικά πρότυπα για την ημικρανία, αλλά επίσης είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί και με παράγοντες που επηρεάζουν το ορμονικό περιβάλλον με σκοπό να επιτευχθεί μεγαλύτερη σταθερότητα των επιπέδων των οιστρογόνων. Γενικά προτιμώνται σκευάσματα χωρίς οιστρογόνο ως μονοθεραπεία, καθώς και χαμηλότερη δυνατή δόση. Κατά τη χρήση των συγκεκριμένων ορμονικών θεραπειών, σημειώνεται η απόλυτη αντένδειξη της ημικρανίας με αύρα, καθώς τα αντισυλληπτικά χάπια και η αύρα συνδέονται με αυξημένο αγγειακό κίνδυνο.
Κύηση και λοχεία
Οι περισσότερες γυναίκες αναφέρουν βελτίωση των ημικρανιών κατά την κύηση, ιδίως όσες έχουν ιστορικό καταμηνίας ημικρανίας. Σπανιότερα μπορεί να εμφανίσουν επιδείνωση των ημικρανιών συνήθως κατά το 1ο τρίμηνο και κυρίως όσες πάσχουν από ημικρανία με αύρα. Επίσης, κάποιες γυναίκες θα εμφανίσουν για πρώτη φορά ημικρανίες κατά τη διάρκεια της κύησης, κατά συντριπτική πλειοψηφία με συνοδό αύρα. Επίσης, οι έγκυοι με ημικρανία διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης επιπλοκών, όπως η υπέρταση της κύησης, η προεκλαμψία και το ισχαιμικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Στη λοχεία οι περισσότερες γυναίκες επανεμφανίζουν ημικρανίες, ενώ παράγοντες που επιταχύνουν την επανεμφάνιση αποτελούν η ηλικία κάτω των 30 και ο μη θηλασμός.
Περιεμμηνόπαυση
Η περιεμμηνόπαυση αποτελεί μια χρονική περίοδο φθίνουσας γονιμότητας που προοικονομεί την εμμηνόπαυση. Σε πολλές περιπτώσεις η περιεμμηνόπαυση σχετίζεται με αύξηση της συχνότητας των κεφαλαλγιών ή ακόμα και με την πρώτη εμφάνιση ημικρανίας.
Εμμηνόπαυση
Κατά τη μετάπτωση ωστόσο από την περιεμμηνόπαυση στην εμμηνόπαυση στα δύο τρίτα των γυναικών με ημικρανία η συχνότητα των επεισοδίων μειώνεται, ενώ λιγότερο συχνά επιδεινώνεται. Τα έως τώρα δεδομένα συνηγορούν υπέρ μιας υπεροχής της φυσικής έναντι της τεχνητής εμμηνόπαυσης σε ό,τι αφορά τη βελτίωση της ημικρανίας. Η επιδείνωση της ημικρανίας με την εμμηνόπαυση συνδέεται με το ιστορικό καταμήνιας ημικρανίας, την έναρξη ημικρανίας κατά την εμμηναρχή, τη βελτίωση της κατάστασης στην εγκυμοσύνη, το προεμμηνορυσιακό σύνδρομο, καθώς και το άγχος.
Στις γυναίκες που μεταπίπτουν σε εμμηνόπαυση σε ηλικία <45 ετών προκύπτει το πρόβλημα της πρώιμης έκθεσης σε μακροχρόνιους κινδύνους για την υγεία, όπως είναι τα καρδιαγγειακά νοσήματα, η οστεοπενία, η σεξουαλική δυσλειτουργία, το άγχος και η κατάθλιψη. Η ορμονοθεραπεία υποκατάστασης (HRT) αποτελεί μια επιλογή διαχείρισης τουλάχιστον μέχρι την ηλικία που προσδοκάται φυσιολογικά η εμμηνόπαυση προκειμένου να αποτραπούν τα ανωτέρω.
Ωστόσο, φαίνεται πως πρέπει να γίνεται πολύ προσεκτικά και εξατομικευμένα η επιλογή των υποψήφιων ασθενών για τη συγκεκριμένη θεραπεία.
Η International Headache Society Task Force όρισε ότι στην περίπτωση των γυναικών με ημικρανία η επιλογή της HRT υπάγεται στις γενικότερες ενδείξεις και αντενδείξεις που ισχύουν για όλες τις γυναίκες και συγκεκριμένα δίδεται με ένδειξη τα ενοχλητικά συμπτώματα από την έλλειψη οιστρογόνων, ενώ απαραιτήτως εκτιμώνται πριν την έναρξη της θεραπείας η ηλικία της ασθενούς, το χρονικό διάστημα που παρήλθε μετά την εμμηνόπαυση, η ηλικία στην οποία υπήρξε εμμηνόπαυση, η επιλογή του πιθανού φαρμακευτικού παράγοντα, η οδός χορήγησης, η δοσολογία και η εκτιμώμενη διάρκεια της θεραπείας.
Συνοψίζοντας, γνωρίζοντας τις ιδιαιτερότητες της ημικρανίας σε κάθε φάση της ζωής μιας γυναίκας μπορούμε να αντιμετωπίσουμε καλύτερα τις ασθενείς μας, συμβάλλοντας στη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΔΗΜΟΥ-ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΜΗΤΣΙΚΩΣΤΑ
Ο Δρ Δήμος-Δημήτριος Μητσικώστας, MD, PhD, FEAN, είναι καθηγητής Νευρολογίας στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ). Υπηρετεί στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο (1η Νευρολογική Κλινική του ΕΚΠΑ), επικεφαλής του Ειδικού Ιατρείου Κεφαλαλγίας και του Τμήματος Α΄ της Επείγουσας & Γενικής Νευρολογίας. Είναι πρόεδρος στην Επιστημονική Επιτροπή Κεφαλαλγίας της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Νευρολογίας και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Κεφαλαλγίας, ενώ διετέλεσε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Κεφαλαλγίας.
Το κλινικό και ερευνητικό του έργο επικεντρώνεται στις κεφαλαλγίες, στο nocebo και στην πολλαπλή σκλήρυνση και δίνει διαλέξεις σε εθνικό και διεθνές επίπεδο σε αυτούς τους τομείς. Διδάσκει επιπλέον προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές στη Νευρολογία. Συμμετέχει σε πολλές κλινικές δοκιμές στον τομέα της κεφαλαλγίας και της πολλαπλής σκλήρυνσης και έχει συγγράψει περισσότερες από150 εργασίες στον διεθνή ιατρικό Τύπο (PubMed) με περισσότερες από 10.000 ετεροαναφορές.
Αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και έλαβε το διδακτορικό του δίπλωμα στην Πειραματική Νευροφαρμακολογία από το ΕΚΠΑ. Μετά την ολοκλήρωση της ειδικότητας της Νευρολογίας έκανε μεταδιδακτορικές σπουδές στην Πειραματική Μοριακή Φαρμακολογία του Πόνου στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, Βοστόνη, ΗΠΑ και στο Ινστιτούτο Νευρολογίας, Πανεπιστημιακό Κολέγιο Λονδίνου, Ηνωμένο Βασίλειο. Πριν από την εκλογή του ως αν. καθηγητή και τη μετακίνησή του στο ΕΚΠΑ ήταν διευθυντής της Νευρολογικής Κλινικής του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών επί σειρά ετών.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΙΩΑΝΝΑΣ ΧΡ. ΣΠΑΝΟΥ
Η Ιωάννα Χρ. Σπανού έλαβε πτυχίο Ιατρικής από την Ιατρική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και πτυχίο από τη Στρατιωτική Σχολή Αξιωματικών Σωμάτων – Ιατρικό Τμήμα (ΣΣΑΣ) με βαθμό πτυχίου «Άριστα – Εννέα» το 2009. Εκπαιδεύτηκε ως ειδικευόμενη Ιατρός στην Α’ Παθολογική κλινική του 251 ΓΝΑ, στην Ψυχιατρική κλινική του 251 ΓΝΑ, στη Νευρολογική κλινική του 251 ΓΝΑ, καθώς και στη Νευρολογική Κλινική του Αιγινητείου, και απέκτησε τον τίτλο της Ειδικότητας στη Νευρολογία τον Ιούνιο του 2020. Έκτοτε εργάζεται ως επιμελήτρια της Νευρολογικής Κλινικής του 251 ΓΝΑ.
Το 2018 έλαβε μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης με τίτλο «Υπερηχογραφική Λειτουργική Απεικόνιση για την Πρόληψη και τη Διάγνωση των Αγγειακών Παθήσεων», από το Διακρατικό Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών της Ιατρική Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Università degli studi di Genova. Είναι υποψήφια διδάκτορας της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με θέμα της διατριβής «Το φαινόμενο Νocebo σε διάφορες νευρολογικές παθήσεις».
Ιδιαίτερο επιστημονικό ενδιαφέρον της αποτελούν οι κεφαλαλγίες, οι αγγειακές νευρολογικές παθήσεις και τα νευροεκφυλιστικά νοσήματα. Έχει δημοσιεύσει σε ξενόγλωσσα και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά, έχει συμμετάσχει με πολλές ανακοινώσεις σε διεθνή και ελληνικά συνέδρια, καθώς και με ομιλίες σε ελληνικά συνέδρια, ενώ έχει διατελέσει ως reviewer σε έγκριτα ξενόγλωσσα περιοδικά.
Διαβάστε παρακάτω το άρθρο, όπως δημοσιεύθηκε στο ένθετο Health by Nextdeal, τεύχος 07, (πατήστε πάνω στην εικόνα για μεγέθυνση):
