Για τις νέες μεταρρυθμίσεις του Εθνικού Σχεδίου γιατην Ψυχική Υγεία μάς μιλά η υφυπουργός Υγείας Ζωή Ράπτη, επισημαίνοντας ότι σημαντικός στόχος είναι η στήριξη όλων και ειδικά των ευάλωτων ομάδων, όπως είναι τα παιδιά και οι έφηβοι. Ο τομέας της Ψυχικής Υγείας, όπως είπε, εστιάζει στην κάλυψη των αναγκών των παιδιών ακόμα και σε απομακρυσμένες περιοχές, ενώ αναπτύσσονται δομές για τα παιδιά που είναι θύματα κακοποίησης και βίας. Με την οικονομική στήριξη του Ταμείου Ανάκαμψης δημιουργούνται Μονάδες σε όλη την επικράτεια, με στόχο την υποστήριξη των εφήβων και των νέων μας στον τομέα της πρόληψης και της έγκαιρης παρέμβασης.
- Τι στοιχεία έχουμε αναφορικά με την ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων στη χώρα μας; Θεωρείτε ότι τα παρατεταμένα lockdowns εν μέσω πανδημίας συνέβαλαν αρνητικά στον ψυχισμό τους;
Είδαμε παγκοσμίως ότι οι πρωτόγνωρες συνθήκες της πανδημίας επιβάρυναν σημαντικά την ψυχική υγεία όλων των ατόμων κάθε ηλικίας και ο αντίκτυπός τους ήταν ιδιαίτερα βαρύς στους νέους. Ιδιαίτερα αρνητική ήταν η επίπτωση των lockdowns, καθώς ο συγχρωτισμός στην οικογενειακή εστία έφερε δυσκολίες στις ισορροπίες και τις σχέσεις, εντάσεις και συγκρούσεις. Μία πολύ σοβαρή συνέπεια αυτών των συνθηκών, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ήταν η κατακόρυφη αύξηση κατά 60% των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας, με τα θύματα να είναι ως επί το πλείστον γυναίκες και παιδιά. Παράλληλα, έχουν αυξηθεί κατά πολύ τα περιστατικά βίας και κακοποίησης με θύματα παιδιά.
Καταλυτική ήταν η επίδραση της πανδημίας και των περιοριστικών μέτρων και στην ανάπτυξη εθισμών, με τη διαδικτυακή εξάρτηση να πραγματοποιείάλμα στα παιδιά και τους έφηβους από 40% που ήταν προ πανδημίας στο 62,7% και το 20% των ανηλίκων να παρουσιάζει σοβαρή παραίτηση. Επίσης οι επιδράσεις της πανδημίας συσχετίστηκαν με διατροφικές παρεκτροπές, υπερβαρότητα, έλλειμμα φυσικής άσκησης, επιβάρυνση της σωματικής τους υγείας, καθώς και με αναστροφή του ωραρίου του ύπνου, άγχος, καταθλιπτικό συναίσθημα και απόσυρση, καθώς και αύξηση της σχολικής διαρροής (δηλαδή την εγκατάλειψη του σχολείου). Τα αγόρια εθίστηκαν περισσότερο με το gaming, αναπτύσσοντας θυμό, βίαιες συμπεριφορές και επιθετικότητα. Τα κορίτσια παρουσίασαν εθισμό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παρουσιάζοντας εκφράσεις εσωτερίκευσης και απόσυρσης, χαμηλής αυτοεκτίμησης και καταθλιπτικά συναισθήματα, τα οποία από 20% που ήταν στην προ Covid-19, άγγιξαν το 40%.
«Άλμα» κατέγραψαν και ο διαδικτυακός εκφοβισμός και η ρητορική του μίσους που εκτοξεύθηκε από το 30% στο 50%. Λόγω των περιοριστικών μέτρων το Διαδίκτυο έγινε η μόνη διέξοδος για τους έφηβους για διαδικτυακά ραντεβού, sexting και διαδικτυακό σεξ. Σε ό,τι αφορά τη σεξουαλική συμπεριφορά, στα αγόρια αυξήθηκε κατά 20% η χρήση πορνογραφικού υλικού. Παράλληλα, αυξήθηκε η χρήση αλκοόλ σε όλες τις ηλικίες και στους νέους. Η Ελλάδα κατέχει πλέον την 8η θέση στην Ε.Ε., σε σχέση με παλαιότερα χρόνια που κατείχε την 20ή, με τα παιδιά και τους έφηβους να έχουν εύκολη πρόσβαση στο αλκοόλ, ενώ οι καταναλώσεις αλκοολούχων ποτών είναι υψηλότερες στα αγόρια και η κατανάλωση πραγματοποιείται κυρίως σε χώρους διασκέδασης.
Επίσης, σύμφωνα με τα ευρήματα του καθηγητή Ψυχιατρικής, Νίκου Στεφανή, διευθυντή της Α’ Πανεπιστημιακής Κλινικής ΕΚΠΑ, στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο, καταγράφονται ετησίως 3.500 νέα περιστατικά ψύχωσης σε νέους ετησίως. Η ψύχωση εκδηλώνεται στις ηλικίες άνω των 16-18 ετών και πυροδοτείται από στρεσογόνα ερεθίσματα, τα οποία αυξήθηκαν πολύ στη διάρκεια της πανδημίας.
- Ποια είναι τα πεπραγμένα και τα σχέδια του υπουργείου Υγείας για την προστασία των παιδιών και των εφήβων, δεδομένου ότι καθημερινά αντι- μετωπίζουμε και μια νέα κατάσταση κακοποίησης ή παραβατικής συμπεριφοράς;
Διαβλέποντας τη μεγάλη αύξηση στις ανάγκες στήριξης των πολιτών και με ιδιαίτερη μέριμνα για τη νέα γενιά, δημιουργήσαμε μέσα στην πανδημία τη δωρε- άν, 24ωρη Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης 10306 για τον γενικό πληθυσμό και τα παιδιά μας, που μέχρι σήμερα έχει λάβει περισσότερες από 545.000 κλήσεις. Παράλληλα, κινηθήκαμε προς την κατεύθυνση να συμπεριλάβουμε σε όλες μας τις πολιτικές την προστασία της ψυχικής υγείας, δίνοντας προτεραιότητα στη νέα γενιά. Έτσι συγκαλέσαμε τον Ιούλιο 2021 Διεθνή Σύνοδο Κορυφής για τις επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική υγεία. Με τη συμμετοχή των 53 κρατών-μελών του ΠΟΥ Ευρώπης το Συνέδριο οδήγησε στην ομόφωνη υπογραφή της «Διακήρυξης των Αθηνών» από τα 53 κράτη-μέλη, η οποία καλεί τις κυβερνήσεις να οικοδομήσουν συστήματα ψυχικής υγείας και να υιοθετήσουν πολιτικές που προστατεύουν την ψυχική ευημερία των πληθυσμών τους.
Ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα, εκπονήσαμε το πρώτο ολοκληρωμένο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία στην Ελλάδα, με ορίζοντα δεκαετίας, το οποίο περιλαμβάνει προτάσεις από την Εθνική Επιτροπή 35 ειδημόνων στο πεδίο της ψυχικής υγείας, που συγκροτήσαμε και με την τεχνική υποστήριξη του ΠΟΥ. Το Εθνικό Σχέδιο για την Ψυχική Υγεία, που έχει εγκριθεί από το Υπουργικό Συμβούλιο και θα τεθεί σε διαβούλευση, αναπτύσσει στόχους και δράσεις που αφορούν στην ψυχική υγεία του γενικού πληθυσμού, με έμφαση στις ευάλωτες ομάδες, όπως είναι οι νέοι.
Επιπλέον το καλοκαίρι που μας πέρασε ο ίδιος ο πρωθυπουργός εγκαινίασε το νέο Γραφείο του ΠΟΥ στην Αθήνα, στο οποίο χρηματοδοτούμε νέο Πανευρωπαϊκό Πρόγραμμα για την Ποιότητα των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας παιδιών και εφήβων. Έτσι η χώρα μας αποκτά κομβικό ρόλο ως «κέντρο αναφοράς» για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας των παιδιών και εφήβων όλης της Ευρώπης. Παράλληλα, υλοποιούμε 5ετές επιστημονικό Πρόγραμμα Προαγωγής Ψυχικής Υγείας παιδιών και εφήβων, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και το «Child Mind Institute» Νέας Υόρκης, και σε διασύνδεση με νοσοκομεία και ειδικούς ψυχικής υγείας σε όλη τη χώρα, για τη δημιουργία ενός Εθνικού Δικτύου Αναφοράς για τα παιδιά και τους εφήβους. Άλλωστε θεσμοθετήσαμε την ειδικότητα του νοσηλευτή ψυχικής υγείας και δημιουργήσαμε 215 θέσεις ειδικευόμενων νοσηλευτών για τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών στον τομέα της ψυχικής υγείας.
Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειώσουμε ότι κινηθήκαμε άμεσα και σε ό,τι αφορά την ενίσχυση του ΕΣΥ. Δημιουργήσαμε νέες κλίνες για την υποστήριξη αναδυόμενων αναγκών, όπως η νευρογενής ανορεξία, θέτοντας σε λειτουργία την πρώτη Μονάδα Ψυχογενούς Ανορεξίας στο ΕΣΥ στο «Σισμανόγλειο» για ηλικίες 16 ετών και άνω. Επίσης δημιουργήσαμε νέες παιδοψυχιατρικές κλίνες στο «Καραμανδάνειο» Νοσοκομείο Παίδων της Πάτρας, στο Ασκληπιείο της Βούλας, καθώς και στα Νοσοκομεία Αλεξανδρούπολης και Τρίπολης.
Παράλληλα, αξιοποιήσαμε δωρεές όπως αυτή του Ιδρύματος Ιωάννη Αγγελικούση για τη δημιουργία της Ψυχιατρικής Κλινικής Εφήβων 14-18 ετών στο Νοσοκομείο Νίκαιας-Δυτικής Αττικής «Αγία Βαρβάρα». Επίσης, για την κάλυψη των αναγκών των παιδιών σε απομακρυσμένες περιοχές, αξιοποιούμε τα ψηφιακά εργαλεία -όπως άλλωστε μας δίδαξε η πανδημία με προγράμματα τηλεψυχιατρικής που υλοποιούνται σε νησιά, όπως το Καστελλόριζο και η Σύμη, αλλά και το πρόγραμμα τηλεψυχιατρικής που έχει δημιουργήσει η 2η ΥΠΕ Πειραιώς και Νήσων Αιγαίου, καλύπτοντας τις ανάγκες ενηλίκων και παιδιών.
Επειδή, όμως, όπως σωστά αναφέρετε, τα περιστατικά κακοποίησης παιδιών κι εφήβων έχουν αυξηθεί ανησυχητικά, αναπτύσσουμε ειδικές δομές σε συνεργασία με το υπουργείο Δικαιοσύνης, ώστε τα παιδιά θύματα κακοποίησης και βίας να δώσουν κατάθεση σχετικά με τα όσα έχουν υποστεί, αποφεύγοντας μια δεύτερη θυματοποίηση. Σε αυτό το πλαίσιο πρόσφατα τέθηκε σε λειτουργία το «Σπίτι του Παιδιού» της Αθήνας. Πρόκειται για έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο, όπου το παιδί -παρουσία εκπαιδευμένου παιδοψυχο- λόγου ή παιδοψυχιάτρου- δίνει πληροφορίες μέσα από το παιχνίδι για τα όσα βίωσε και καταθέτει τις τραυματικές του εμπειρίες εντός ενός ασφαλούς και υποστηρικτικού πλαισίου.
- Ο τομέας ψυχικής υγείας στη χώρα θα στηριχθεί από το Ταμείο Ανάκαμψης; Και, αν ναι, με ποια έργα;
Με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης δημιουργούμε στην πατρίδα μας συνολικά 106 νέες Κοινοτικές Δομές που καλύπτουν τις ανάγκες όλων των ηλικιακών ομάδων, λαμβάνοντας ειδική μέριμνα για τα παιδιά και τους εφήβους. Ήδη έχουν ολοκληρωθεί οι διαγωνισμοί για 66 Δομές και για τις πρώτες 54 έχουν εκδοθεί και οι άδειες ίδρυσης, που περιλαμβάνουν 7 Μονάδες Έγκαιρης Παρέμβασης, 10 Κινητές Μονάδες, 21 Κέντρα Ημέρας και 15 Οικοτροφεία και Ξενώνες. Μέσα στο προσεχές διάστημα θα τεθούν σε λειτουργία για τους ανηλίκους 6 Κέντρα Ημέρας και μία κινητή Μονάδα παιδιών κι εφήβων. Από τα παραπάνω, 2 Κέντρα Ημέρας αφορούν στις διατροφικές σιαταραχές που παρουσίασαν αύξηση μέσα στην πανδημία, άλλα 2 Κέντρα απευθύνονται σε κακοποιημένα παιδιά κι ένα Κέντρο Ημέρας προορίζεται για την ψυχοκοινωνική στήριξη των παιδιών και των εφήβων με νεοπλασματικές ασθένειες (παιδικούς καρκίνους). Οι αδειοδοτημένες δομές για τα παιδιά και τους εφήβους περιλαμβάνουν επίσης 3 ξενώνες για παραβατικούς εφήβους. Ειδικότερα, για να αντιμετωπίσουμε το μείζον ζήτημα της κακοποίησης, δημιουργούμε -με φορέα υλοποίησης το Ινστιτούτο Yγείας του Παιδιού- δύο Κέντρα Ημέρας για κακοποιημένα παιδιά στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη από πλευράς υποστήριξης της ψυχικής τους υγείας. Επίσης δημιουργούμε δύο Κέντρα Ημέρας εξειδικευμένα στον τομέα υποστήριξης της οικογένειας ολιστικά, σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, όπου θα αντιμετωπίζεται ολιστικά η ενδοοικογενειακή βία.
Έχουν επίσης αδειοδοτηθεί και θα λειτουργήσουν οκτώ Μονάδες Έγκαιρης Παρέμβασης στην ψύχωση που αφορούν νεαρούς ενήλικες. Οι Μονάδες θα αναπτυχθούν σε όλη την επικράτεια, με στόχο η υποστήριξη των εφήβων και των νέων μας να πραγματοποιείται μέσα στην κοινότητα μέσω της πρόληψης και έγκαιρης παρέμβασης, κάτι που αποτελεί και βασικό άξονα του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ψυχική Υγεία.
- Προβλέπονται στο μέλλον ειδικά μαθήματα ή έστω ψυχολόγοι σε όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας, προκειμένου να έχουν τα παιδιά κάπου να αποταθούν όταν αντιμετωπίζουν προβλήματα;
Το πρώτο βήμα, για την πρόληψη της κακοποίησης των παιδιών έγινε με την ένταξη του μαθήματος της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης σε συνεργασία με το υπουργείο Παιδείας, ενώ έχει δρομολογηθεί και η πρόσληψη ψυχολόγων στα σχολεία της επικράτειας. Η πανδημία μάς δίδαξε ότι τίποτα δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς τη συνεργασία των διαφορετικών φορέων και έτσι, αφού τροποποιήσαμε το νομοθετικό πλαίσιο, δώσαμε τη δυνατότητα και σε άλλους φορείς της κοινωνίας των πολιτών να αναπτύξουν συνέργειες με φορείς ψυχικής υγείας, για πρώτη φορά με στόχο την ανάπτυξη νέων δομών ψυχικής υγείας, σε συνέργεια με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, άλλα υπουργεία, την Εκκλησία μας, τα Εμπορικά και Επαγγελματικά Επιμελητήρια κ.λπ. Στο πλαίσιο των συνεργασιών, υλοποιούμε ως συντονιστές, μέσω του ΕΟΔΥ και την κ. Βάλη Κοντέ, το καινοτόμο πρόγραμμα «JA ImpleMENTAL» της Ε.Ε., το οποίο συμβάλλει στην ενίσχυση της μεταρρύθμισης του συστήματος υγείας με έμφαση στην πρόληψη της αυτοκτονίας και επιβλέπεται από την επίτροπο Υγείας και Ασφάλειας Τροφίμων Στέλλα Κυριακίδου με χρηματοδότηση 5,4 εκατ. ευρώ.
Δείτε τη συνέντευξη όπως δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Health – Τεύχος 12
ΖΩΗ ΡΑΠΤΗ
Η υφυπουργός Υγείας Ζωή Ράπτη είναι αριστούχος απόφοιτη της σχολής Μωραΐτη και πτυχιούχος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έλαβε τον τίτλο του Master of Laws (LLM with honours) in International Commercial Law στο University of Kent at Canterbury της Μεγάλης Βρετανίας. Είναι δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω.
Έχει 16ετή θητεία στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και έχει διατελέσει πρόεδρος Δημοτικού Συμβουλίου, αντιδήμαρχος του Δήμου Ψυχικού και μέλος της Πολιτικής Επιτροπής του Council of European Municipalities and Regions (CEMR) από την ΚΕΔΕ. Συνέστησε και διατέλεσε πρόεδρος του Συνδέσμου Δήμων για την Προστασία και Ανάπλαση των Τουρκοβουνίων. Ήταν γραμματέας στο Ινστιτούτο Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος Καραμανλής», υποψήφια ευρωβουλευτής στις εκλογές του 2014 και υποψήφια βουλευτής στη Β’ Περιφέρεια Αθηνών στις εκλογές του 2015. Επίσης ήταν γραμματέας Σχέσεων Κοινωνίας – Κόμματος και μέλος του Τομέα Υγείας και Εργασίας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης της Νέας Δημοκρατίας. Τον Αύγουστο 2020 ορκίστηκε υφυπουργός Υγείας με αρμοδιότητες την ψυχική υγεία και τις εξαρτήσεις.
