*Του Βασίλη Παϊλόπουλου,
Διευθυντής Παιδοκαρδιολογικού Τμήματος, Ευρωκλινική Παίδων
Τα επεισόδια απώλειας συνείδησης στα παιδιά είναι συνήθως καλοήθους προγνώσεως, μη προκαλούντα κίνδυνο για τη ζωή τους. Η μικρή, αλλά υπαρκτή, πιθανότητα ένα επεισόδιο απώλειας συνείδησης να είναι σύμπτωμα μιας πάθησης επικίνδυνης για τη ζωή του παιδιού, μας υποχρεώνει από το πρώτο επεισόδιο να διερευνάται η αιτιολογία.
Τα αίτια
Τα αίτια ενός επεισοδίου απώλειας συνείδησης σε ένα υγιές παιδί μπορεί να είναι εξωκαρδιακά, καρδιακά ή εκδήλωση παρασυμπαθητικοτονίας. Από τα εξωκαρδιακά αίτια, τα πλέον συνήθη στα παιδιά είναι οι επιληπτικές κρίσεις, οι κρίσεις κρατήματος αναπνοής στα βρέφη, η ημικρανία, οι μεταβολικές διαταραχές, με κύριο εκπρόσωπο την υπογλυκαιμία, και η υστερία. Στα καρδιακά αίτια περιλαμβάνονται παθήσεις που προκαλούν μειωμένη καρδιακή παροχή λόγω απόφραξης, όπως η στένωση της αορτικής βαλβίδας, η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια και η πνευμονική υπέρταση, οι δυσρυθμίες, όπως το σύνδρομο long QT, το σύνδρομο WPW, η νόσος του φλεβοκόμβου, ο πλήρης κολποκοιλιακός αποκλεισμός (CAVB) και η κοιλιακή ταχυκαρδία σε μετεγχειρητικούς ασθενείς.
Από τα παραπάνω αίτια, καρδιακά και εξωκαρδιακά, στα παιδιά το συχνότερο, σε ποσοστό 50%, είναι η καλοήθης παρασυμπαθητικοτονία. Δηλαδή 1 στα 2 επεισόδια σε παιδιά που παρουσιάζουν λιποθυμικό επεισόδιο, οφείλεται σε παρασυμπαθητικοτονία. Η παρασυμπαθητικοτονία είναι διαταραχή του Αυτονόμου Νευρικού Συστήματος (Α.Ν.Σ.), κατά την οποία παρατηρείται μια παθολογική ανταπόκριση στη μειωμένη φλεβική επιστροφή, με διέγερση των τασεοϋποδοχέων της αριστεράς κοιλίας κυρίως, με τελικό αποτέλεσμα την απόσυρση του συμπαθητικού και τη διέγερση του παρασυμπαθητικού. Στην καλοήθη παρασυμπαθητικοτονία, κατά τη λήψη του ιστορικού, το παιδί αναφέρει ότι για δευτερόλεπτα ή για λεπτά πριν από το επεισόδιο απώλειας συνείδησης αισθάνθηκε θάμβος στην όραση ή αίσθημα ζάλης ή εφίδρωση και ακολούθως αδυναμία στήριξης στα πόδια του και τελικά πτώση με απώλεια συνείδησης. Πρόδρομα συμπτώματα ή σημεία τα οποία αισθάνεται το παιδί πριν χάσει τις αισθήσεις του. Το επεισόδιο της απώλειας συνείδησης διαρκεί έως 1 λεπτό και ολοκληρώνεται με αφύπνιση στο προηγούμενο επίπεδο συνείδησης.
Εκλυτικά αίτια της παρασυμπαθητικοτονίας είναι τα συγκινησιακά stress, όπως φόβος, άγχος, πόνος, η θέα του αίματος, οι σωματικές καταστάσεις, όπως αναιμία, αφυδάτωση, νόσηση, απότομη αλλαγή θέσεως σώματος, καθώς και περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως έντονη ζέστη ή παραμονή σε κλειστούς μη καλά αεριζόμενους χώρους. Διακρίνουμε κλινικά 3 τύπους. Τον αγγειοκατασταλτικό με πτώση κυρίως της Αρτηριακής Πίεσης, τον καρδιοανασταλτικό όπου προέχει η πτώση της Καρδιακής Συχνότητας, και τον μικτό όπου παρατηρείται πτώση και της αρτηριακής πίεσης και της καρδιακής συχνότητας.
Τι πρέπει να προσέξουμε
Η καλοήθης παρασυμπαθητικοτονία είναι η πιο συχνή αιτία ενός επεισοδίου απώλειας συνείδησης στα παιδιά (50%) και στους εφήβους (75%). Τα σημεία και τα συμπτώματα σε ένα επεισόδιο απώλειας συνείδησης που μας απομακρύνουν από την παρασυμπαθητικοτονία είναι:
- Το επεισόδιο συνέβη ενώ το παιδί ήταν ξαπλωμένο.
- Η απουσία πρόδρομων συμπτωμάτων ή σημείων.
- Η διάρκεια απώλειας της συνείδησης μεγαλύτερη των 5 λεπτών.
- Η παρουσία έντονου θωρακικού πόνου ή αισθήματος παλμών.
- Το οικογενειακό ιστορικό συγγενούς καρδιοπάθειας ή αιφνιδίου θανάτου.
- Το επεισόδιο συνέβη κατά την άσκηση.
Επί παρουσίας ενός ή περισσοτέρων από τα ανωτέρω σημεία ή συμπτώματα, οφείλουμε να αποκλείσουμε τα καρδιακά αίτια.
Ο εργαστηριακός έλεγχος που πρέπει να διενεργείται σε ένα επεισόδιο απώλειας συνείδησης, μετά τη λήψη ιστορικού και την κλινική εξέταση, είναι η νευρολογική εκτίμηση και η καρδιολογική αξιολόγηση.
Καρδιολογικώς για να αποκλεισθούν τα καρδιακά αίτια, όταν πρόκειται για πρώτο επεισόδιο, αρκεί το Η.Κ.Γ. και το έγχρωμο υπερηχοκαρδιογράφημα. Σε επαναλαμβανόμενα επεισόδια ο έλεγχος θα συμπληρωθεί με 24ωρο Η.Κ.Γ. (Holter ρυθμού) και με δοκιμασία κόπωσης.
Η παρασυμπαθητικοτονία, η οποία -όπως προαναφέραμε- είναι η συχνότερη αιτία απώλειας συνείδησης στην παιδική ηλικία, διαγιγνώσκεται μετά τη λήψη του ιστορικού και επιβεβαιώνεται από τον εργαστηριακό έλεγχο, ο οποίος είναι αρνητικός. Η δοκιμασία ανάκλησης (Tilt test), δοκιμασία αναπαραγωγής της παρασυμπαθητικοτονίας, δεν μας βοηθά πάντα, λόγω μη επαναληψιμότητας.
Η αντιμετώπιση
Φαρμακευτική αγωγή συνήθως δεν χορηγείται. Η αντιμετώπιση είναι κυρίως προληπτική. Εκπαιδεύεται το παιδί και η οικογένεια να αναγνωρίζει τα εκλυτικά αίτια που δύνανται να προκαλέσουν επεισόδιο απώλειας συνείδησης και να τα αποφεύγει. Αποφυγή παρατεταμένης ορθοστασίας, απότομης αλλαγής θέσεως από την ύπτια στην όρθια, παραμονής σε κλειστούς χώρους και οτιδήποτε προκαλεί πρόδρομα συμπτώματα. Επιπλέον, συνιστάται η ισορροπημένη διατροφή με σωστό καταμερισμό μέσα στην ημέρα, ενισχυμένη σε αλάτι, και η αυξημένη πρόσληψη υγρών, ιδιαίτερα τις ζεστές ημέρες και κατά την άσκηση.
Η απώλεια συνείδησης στα παιδιά και στους εφήβους στην πλειονότητα αυτών, είναι μία καλοήθης κατάσταση, χωρίς κίνδυνο για τη ζωή τους και με την πάροδο των χρόνων υποχωρεί.
