Για τους περισσότερους από εμάς, τα Χριστούγεννα σημαίνουν γιορτινή ατμόσφαιρα, διασκέδαση, απολαυστικό φαγητό, δώρα και συναντήσεις με την οικογένεια και τους φίλους. Δεν ισχύει όμως το ίδιο και για τους ανθρώπους με άνοια και τις οικογένειές τους, οι οποίοι συχνά βιώνουν τα Χριστούγεννα ως τη δυσκολότερη και απαιτητικότερη εποχή του χρόνου.
Αν φροντίζετε έναν άνθρωπο με νόσο Αλτσχάιμερ ή κάποια άλλη μορφή άνοιας, η Όλγα Λυμπεροπούλου, γνωστική νευροψυχολόγος, M.Sc. με Ειδίκευση στην 3η Ηλικία και τις Άνοιες, υπεύθυνη Κέντρου Διαταραχών Μνήμης (https://www.trainyourbrain.gr), μας δίνει τις παρακάτω συμβουλές, οι οποίες θα βοηθήσουν εσάς, αλλά και εκείνον να απολαύσετε πραγματικά την περίοδο των γιορτών με όσο το δυνατόν λιγότερο άγχος. Μάλιστα, πολλές από τις συμβουλές που ακολουθούν δεν έχουν εφαρμογή μόνο στην περίοδο των Χριστουγέννων, αλλά και σε άλλες καταστάσεις που συνεπάγονται μεγάλες αλλαγές στο περιβάλλον και τη ρουτίνα του ανθρώπου που ξεχνά (Πάσχα, γενέθλια, γάμους συγγενικών προσώπων κ.λπ.).
1. Δώστε μεγάλη προσοχή στο στολισμό του σπιτιού.
Ξεκινήστε να στολίζετε νωρίς και σταδιακά (π.χ. τοποθετήστε αρχικά το δέντρο, μετά από λίγες ημέρες προσθέστε μερικά στολίδια κ.ο.κ.), ώστε ο άνθρωπός σας να προσαρμοστεί ομαλά στο καινούριο διάκοσμο. Οι μεγάλες αλλαγές στο χώρο που ζει και κινείται ένας άνθρωπος με νόσο Αλτσχάιμερ ή άλλη μορφή άνοιας προκαλούν σύγχυση. Επιλέξτε προσεκτικά τα διακοσμητικά στοιχεία. Ενώ οι περισσότεροι απολαμβάνουμε τα φωτάκια που αναβοσβήνουν στο δέντρο, σε έναν άνθρωπο με άνοια ενδέχεται να προκαλέσουν σύγχυση και εκνευρισμό. Μην χρησιμοποιείτε διακοσμητικά που μοιάζουν με τρόφιμα (π.χ. στολίδια σε σχήμα μπισκότων), γιατί δεν αποκλείεται να μπερδέψουν τον άνθρωπο που ξεχνά.
2. Η συνεχής υπενθύμιση του γιορτινού προγράμματος δεν βοηθά.
Αποφύγετε να λέτε ξανά και ξανά στο αγαπημένο σας πρόσωπο, ότι έρχονται τα Χριστούγεννα και να επαναλαμβάνετε τις δραστηριότητες που έχετε προγραμματίσει με την ελπίδα ότι έτσι θα το προετοιμάσετε για τις γιορτινές ημέρες. Αν θυμάται ότι του λέτε διαρκώς τα ίδια πράγματα θα εκνευριστεί, ενώ αν συνειδητοποιήσει ότι είναι σαν να τα ακούει για πρώτη φορά θα αισθανθεί ντροπή και απογοήτευση. Ούτως ή άλλως, οι σχετικές συζητήσεις δεν θα βοηθήσουν στο να διαχειριστεί ο άνθρωπός σας καλύτερα την περίοδο των γιορτών.
3. Φτιάξτε ένα πλάνο.
Μην περιμένετε απλά να δείτε «πώς θα πάνε τα πράγματα», ελπίζοντας ότι στο τέλος όλα θα εξελιχθούν ομαλά. Το πώς ακριβώς θα διαμορφώσετε το πρόγραμμα των γιορτών εξαρτάται από τις ιδιαίτερες ανάγκες του αγαπημένου σας προσώπου. Δεν υπάρχουν λύσεις που να ταιριάζουν σε όλους. Μία ερώτηση που μπορείτε να κάνετε στον εαυτό σας και που θα σας βοηθήσει να πάρετε τις σωστές αποφάσεις είναι η εξής: «Αυτό που θέλω να προγραμματίσω είναι σε θέση να το απολαύσει ο άνθρωπός μου; Ή το επιδιώκω απλά γιατί θα ήθελα όσο τίποτα να μπορούσε να το απολαύσει;».
4. Φτιάξτε ένα δεύτερο ή και ένα τρίτο, εναλλακτικό πλάνο.
Είναι προτιμότερο να είστε προετοιμασμένοι ακόμα και για το χειρότερο σενάριο. Δεν είναι απαραίτητο να πάνε όλα στραβά, θα πρέπει όμως να είστε έτοιμοι –πρακτικά και ψυχικά– να αναπροσαρμόσετε τα σχέδιά σας αν παραστεί ανάγκη. Για παράδειγμα, υπάρχει η πιθανότητα ο βομβαρδισμός ηχητικών και οπτικών ερεθισμάτων να προκαλέσει στον άνθρωπο που ξεχνά επιθετική συμπεριφορά. Να είστε προετοιμασμένοι να αποχωρήσετε εκτάκτως από το γιορτινό τραπέζι στο οποίο είστε καλεσμένοι ή να ζητήσετε από τους καλεσμένους σας να φύγουν νωρίτερα, αν οι οικοδεσπότες είστε εσείς.
5. Όσο πιο απλά, τόσο το καλύτερο για όλους.
Αποδεχτείτε τις δυσκολίες και τους περιορισμούς της νόσου και διαμορφώστε το πρόγραμμά σας ανάλογα. Μπορεί π.χ. να συνηθίζατε να καλείτε στο σπίτι σας για το χριστουγεννιάτικο γεύμα τα μέλη της ευρύτερης οικογένειας. Δεν έχει καμία σημασία το πώς γιορτάζατε τα Χριστούγεννα τα προηγούμενα χρόνια. Τώρα η κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική. Φέτος ίσως θα ήταν προτιμότερο να περιοριστείτε σε ένα γεύμα με τους πολύ κοντινούς σας ανθρώπους. Αδιαφορήστε για τις προσδοκίες των υπολοίπων. Αυτό που έχει σημασία είναι να περάσετε ήρεμα και ευχάριστα τις γιορτές εσείς και ο άνθρωπος που φροντίζετε.
6. Ζητήστε τη βοήθεια των δικών σας ανθρώπων.
Πιθανότατα υπάρχουν στενοί φίλοι και συγγενείς που θα ήθελαν να σας βοηθήσουν, αλλά δεν μπορούν να διαβάσουν τη σκέψη σας και να μαντέψουν τι θα θέλατε από αυτούς. Κάντε τα πράγματα πιο απλά για όλους, λέγοντάς τους ακριβώς το είδος της βοήθειας που χρειάζεστε. Η βοήθεια θα μπορούσε π.χ. να μεταφραστεί στο να κανονίσετε να είναι πάντα κάποιος δίπλα στο αγαπημένο σας πρόσωπο στο γιορτινό τραπέζι ή θα μπορούσε να είναι καθαρά πρακτική (να σας βοηθήσουν στα ψώνια, στην προετοιμασία του σπιτιού, στο μαγείρεμα).
7. Εμπιστευτείτε το ένστικτό σας.
Θα έχετε ίσως παρατηρήσει ότι συχνά έχετε ένα προαίσθημα σχετικά με το πώς πρόκειται να εξελιχθεί μια κατάσταση, το οποίο πηγάζει από τη βαθιά γνώση των αναγκών του αγαπημένου σας προσώπου που ξεχνά. Αν, για παράδειγμα, αποδεχθήκατε με χαρά μια πρόσκληση για το ρεβεγιόν της Πρωτοχρονιάς, αλλά μια φωνή μέσα σας σας λέει ότι ο άνθρωπός σας δεν θα μπορέσει να διαχειριστεί ικανοποιητικά την επαφή με τόσο πολύ κόσμο, ακούστε τη και αλλάξτε εγκαίρως τα σχέδιά σας.
8. Ενημερώστε συγγενείς και φίλους για το πώς έχουν τα πράγματα.
Πολλές φορές στις χριστουγεννιάτικες συγκεντρώσεις συναντάμε αγαπημένους ανθρώπους με τους οποίους δεν βρισκόμαστε συχνά. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να τους μιλήσετε από πριν ανοιχτά για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει σε αυτή τη φάση ο άνθρωπος που ξεχνά, τις «παράξενες» συμπεριφορές που μπορεί να εκδηλώσει, αλλά και για τον κατάλληλο τρόπο να επικοινωνήσουν μαζί του όταν συναντηθούν, ανάλογα με το στάδιο της νόσου.
9. Ενθαρρύνετε τον άνθρωπό σας να συμμετέχει στις προετοιμασίες.
NEWSLETTER
Λάβετε τα καλύτερα του Nextdeal στα εισερχόμενά σας, κάθε μέρα.
Ο βαθμός συμμετοχής του εξαρτάται κυρίως από το στάδιο της νόσου στο οποίο βρίσκεται. Δώστε του την ευκαιρία να νιώσει χρήσιμος: προτείνετέ του να σας βοηθήσει να στολίσετε το δέντρο, να μαγειρέψετε για το γιορτινό τραπέζι, να διαλέξετε δώρα για τα αγαπημένα σας πρόσωπα. Αν δυσκολεύεται, δώστε του μια πιο απλή αρμοδιότητα, π.χ. να διπλώσει τις χαρτοπετσέτες ή να μετρήσει τα μαχαιροπίρουνα. Σε καμία περίπτωση μην τον αγνοήσετε ή μην τον αναγκάσετε να ασχοληθεί με κάτι, αν δεν το θέλει. Προσπεράστε ευγενικά λάθη και αστοχίες.
10. Δημιουργήστε νέες παραδόσεις με γνώμονα τις ικανότητες του ανθρώπου που ξεχνά.
Αν το αγαπημένο σας πρόσωπο δεν είναι πια σε θέση να στολίσει το δέντρο ή να φτιάξει μελομακάρονα και κουραμπιέδες όπως έκανε τα προηγούμενα χρόνια, δεν πειράζει. Δημιουργήστε νέες οικογενειακές παραδόσεις με βάση τα πράγματα που μπορεί ακόμα να κάνει καλά. Τραγουδήστε τα κάλαντα. Δείτε φωτογραφίες από Χριστούγεννα περασμένων ετών. Φτιάξτε χριστουγεννιάτικα στολίδια από χαρτί. Ενθαρρύνετε τα μικρότερα σε ηλικία μέλη της οικογένειας να συμμετέχουν στις παραπάνω δραστηριότητες. Είναι βέβαιο πως θα το κάνουν με μεγάλη χαρά!
11. Διατηρήστε τη ρουτίνα του ανθρώπου που ξεχνά.
Παρότι δεν είναι πάντα εύκολο, προσπαθήστε να μην ξεφεύγετε από τη ρουτίνα φαγητού και ύπνου του αγαπημένου σας προσώπου. Οι αλλαγές στο πρόγραμμα που έχει συνηθίσει ενδέχεται να δημιουργήσουν συναισθήματα άγχους και ανασφάλειας, τα οποία με τη σειρά τους μπορεί να οδηγήσουν στην εκδήλωση δύσκολων συμπεριφορών. Θυμηθείτε πως πάντα υπάρχει κι άλλος τρόπος για να γίνουν τα πράγματα. Αν π.χ. ο άνθρωπός σας έχει συνηθίσει να τρώει μεσημεριανό στη 1 το μεσημέρι, αλλά το χριστουγεννιάτικο γεύμα έχει προγραμματιστεί για τις 2:30, δώστε του ένα σνακ στη 1 και μια μικρή ποσότητα φαγητού στις 2:30.
12. Αποφύγετε τις διαμάχες σχετικά με τη φροντίδα του αγαπημένου σας προσώπου.
Ας το παραδεχτούμε: σχεδόν πάντα υπάρχει ένα μέλος της οικογένειας που παρά τη διάγνωση που έχει δώσει ο γιατρός επιμένει ότι ο άνθρωπός σας είναι μια χαρά ή που έχει διαφορετική άποψη για το είδος της φροντίδας που χρειάζεται. Όσο κι αν αισθάνεστε την ανάγκη να αντικρούσετε τα λεγόμενά του με συγκεκριμένα επιχειρήματα, μην το κάνετε στο γιορτινό τραπέζι. Όχι μόνο θα χαλάσει η ευχάριστη ατμόσφαιρα, αλλά επιπλέον θα προσκληθεί σύγχυση και αναστάτωση στο άτομο που φροντίζετε.
13. Εντοπίστε εγκαίρως τα σημάδια της κόπωσης.
Ειδικά στην περίπτωση που το αγαπημένο σας πρόσωπο βρίσκεται στα μεσαία ή προχωρημένα στάδια της νόσου και δεν είναι σε θέση να σας πει με σαφήνεια πότε και γιατί αισθάνεται δυσάρεστα, να είστε σε ετοιμότητα ώστε να αναγνωρίσετε τα «καμουφλαρισμένα» σημάδια της κόπωσης. Μια τέτοια ένδειξη θα μπορούσε να είναι οποιαδήποτε μη αναμενόμενη συμπεριφορά. Προβληματιστείτε αν ο άνθρωπός σας εκφράζει αδικαιολόγητο θυμό, ζητά επίμονα να πάει στο σπίτι του ή είναι ασυνήθιστα σιωπηλός.
14. Βοηθήστε τον άνθρωπο που ξεχνά να παραμείνει ήρεμος.
Ο πολύς κόσμος, η γιορτινή μουσική, οι ζωηρές συζητήσεις, τα γέλια, όσα για εμάς θεωρούνται καλοδεχούμενη «αναστάτωση», για τον άνθρωπο που ξεχνά είναι ένας πραγματικός εφιάλτης. Αν νιώσετε ότι ο άνθρωπός σας έχει κουραστεί από τα τόσα ερεθίσματα, προτείνετέ του να αποσυρθεί για λίγο σε ένα ήσυχο δωμάτιο του σπιτιού. Ενθαρρύνετέ τον να ασχοληθεί με μία χαλαρωτική δραστηριότητα: να ξεφυλλίσει ένα άλμπουμ με φωτογραφίες, να ακούσει την αγαπημένη του μουσική, να ζωγραφίσει ή ακόμα και να κοιμηθεί.
15. Προσπαθήστε να βλέπετε το ποτήρι μισογεμάτο.
Ακόμα και αν έχετε προετοιμαστεί κατάλληλα και έχετε προβλέψει κάθε πιθανό σενάριο, δεν αποκλείεται να πάει κάτι στραβά. Μπορεί ο άνθρωπος που φροντίζετε να έχει ένα ξέσπασμα θυμού μπροστά στους καλεσμένους σας. Ή την ώρα του δείπνου να πάρει από την πιατέλα ένα κομμάτι κρέας και να το φάει με το χέρι. Διαχειριστείτε το περιστατικό με ψυχραιμία, όπως θα κάνατε αν ήσασταν στο σπίτι οι δυο σας. Δεν πειράζει αν δεν είναι όλα τέλεια. Μια άβολη στιγμή δεν αρκεί για να χαλάσει την ευχάριστη, γιορτινή ατμόσφαιρα – εκτός κι αν εσείς το επιτρέψετε.
16. Φροντίστε τον εαυτό σας.
Ακόμα και μέσα στο φορτωμένο πρόγραμμα των Χριστουγέννων, βρείτε χρόνο για να φροντίσετε τον εαυτό σας και να φορτίσετε τις μπαταρίες σας. Ζητήστε από ένα άτομο εμπιστοσύνης να μείνει για λίγες ώρες με τον άνθρωπό σας ώστε να κάνετε μια βόλτα στους χριστουγεννιάτικα στολισμένους δρόμους, να πάτε στο κομμωτήριο ή απλά για να χαλαρώσετε στον καναπέ σας διαβάζοντας το αγαπημένο σας βιβλίο. Λίγος χρόνος αποκλειστικά για εσάς είναι το καλύτερο χριστουγεννιάτικο δώρο που μπορείτε να κάνετε στον εαυτό σας. Το αξίζετε.
Αποδεχθείτε, λοιπόν, το «καινούριο φυσιολογικό», υποδεχθείτε τα Χριστούγεννα με χαμηλές προσδοκίες, αλλά και ταυτόχρονα, με θετική διάθεση και ίσως αυτές οι γιορτές να διαψεύσουν τους φόβους σας και να αποδειχθούν πραγματικά υπέροχες τόσο για εσάς, όσο για τον άνθρωπό σας που ξεχνά.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Η Όλγα Λυμπεροπούλου, γνωστική νευροψυχολόγος με ειδίκευση στην Τρίτη Ηλικία και τις Άνοιες είναι υπεύθυνη του Κέντρου Διαταραχών Μνήμης. Από το 2002 εργάζεται αποκλειστικά με ανθρώπους μέσης και τρίτης ηλικίας και άτομα με άνοια και τις οικογένειές τους. Είναι ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Alzheimer Αθηνών και επί μία δεκαετία υπήρξε μέλος της διεπιστημονικής ομάδας του Ιατρείου Μνήμης του Νοσοκομείου “Υγεία”.
Στην καθημερινή κλινική πράξη ασχολείται με τη νευροψυχολογική αξιολόγηση, την διαμόρφωση ατομικών προγραμμάτων νοητικής ενδυνάμωσης και τη συμβουλευτική φροντιστών ανθρώπων με άνοια, ενώ το ερευνητικό της ενδιαφέρον εστιάζεται στην προαγωγή της νοητικής ευεξίας και τη διατήρηση της υγείας του εγκεφάλου. Τον Μάιο του 2016 συμμετείχε ως ομιλήτρια στο 1ο TEDxChalkida όπου παρουσίασε τα 5 βήματα για την πρόληψη της άνοιας.
Είναι συγγραφέας των βιβλίων “Όλα όσα είμαι” (Εκδ. Εντύποις, 2019), “Μικρές Ιστορίες για Μεγάλους” (Εκδ. Εντύποις, 2016) και “Γιατί η γιαγιά μου δεν θυμάται το όνομά μου;” (Εταιρεία Alzheimer Αθηνών, 2009). Επιπλέον, είναι εμπνεύστρια και επιστημονική επιμελήτρια της σειράς “Ασημένιοι Αναγνώστες” των Εκδόσεων Εντύποις, της πρώτης σειράς βιβλίων στην Ελλάδα που απευθύνεται κυρίως σε ηλικιωμένους αναγνώστες και αναγνώστες με άνοια.
Είναι μέλος της Διεθνούς Εταιρείας Γνωστικής Αποκατάστασης και της Ελληνικής Νευροψυχολογικής Εταιρείας. Έχει πτυχίο Ψυχολογίας από τη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και μεταπτυχιακό στη Γνωστική Νευροψυχολογία από το Πανεπιστήμιο Essex του Ηνωμένου Βασιλείου.
