Καθηγητής Γρηγόρης Γεροτζιάφας: Το τέλος της πανδημίας δεν μπορεί να προβλεφθεί!

Σε καίρια ερωτήματα που αφορούν την πορεία της πανδημίας μάς απαντά ο καθηγητής Αιματολογίας στην Ιατρική Σχολή της Σορβόνης, υπεύθυνος του Τμήματος Θρόμβωσης στο Νοσοκομείο Tenon του Παρισιού και διευθυντής της ερευνητικής ομάδας «Καρκίνος και Θρόμβωση INSERM U938», Γρηγόρης Γεροτζιάφας, ο οποίος μας εξηγεί για ποιο λόγο ανησυχούν τους επιστήμονες οι επαναλοιμώξεις, γιατί πρέπει να κάνουμε 4η δόση, τι έχουμε να περιμένουμε από τα συμπτώματα Long Covid, αλλά και ποιους κινδύνους ελλοχεύουν οι υποπαραλλαγές της Όμικρον.

– Κύριε καθηγητά, σε ποιο στάδιο της πανδημίας βρισκόμαστε; Ποια θα είναι η επόμενη μέρα κατά τη γνώμη σας;

Για να απαντήσουμε στην ερώτησή σας, που νομίζω ότι κρύβει μια αγωνία ή καλύτερα μια ελπίδα ότι σύντομα θα τελειώσουμε με την πανδημία, πρέπει να θυμηθούμε τις βασικές αρχές που έχουμε πει και γράψει πάρα πολλές φορές από τον Μάρτη του 2020.

1. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), για να λήξει το καθεστώς της πανδημίας και να θεωρηθεί ο ιός SARS-CoV-2 ενδημικός, πρέπει να ανοσοποιηθεί (είτε μετά από φυσική νόσηση ή μετά από εμβολιασμό) τουλάχιστον το 70% του παγκόσμιου πληθυσμού.1 Μια επίσκεψη στην ιστοσελίδα ourworldindata είναι αρκετή για να αντιληφθούμε ότι είμαστε ακόμη μακριά από το στόχο αυτό.2

2. Η εμφάνιση νέων στελεχών του SARS-CoV-2 είναι μια διαρκής απειλή για τη δημόσια υγεία. Όσο παραμένει υψηλό το ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού που δεν έχει ανοσοποιηθεί, δηλαδή δεν έχει εμβολιασθεί, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος εμφάνισης νέων στελεχών που είναι ανθεκτικά στην ανοσοποίηση που προκύπτει από τη φυσική λοίμωξη με προηγούμενα στελέχη του ιού ή από τον εμβολιασμό με εμβόλια που σχεδιάστηκαν κατά προηγούμενων στελεχών. Σχηματικά μιλώντας, η εμφάνιση ανθεκτικών στελεχών μάς μεταφέρει κάποιους «επιδημιολογικούς κύκλους πίσω», πιο κοντά στην «αφετηρία» παρά στο «τέλος».

Άρα, το τέλος της πανδημίας δεν μπορεί να προβλε- φθεί στο βαθμό που η παγκόσμια εμβολιαστική καμπά- νια προσκρούει στην έλλειψη εμβολίων στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες. Εξ ου και η άμεση ανάγκη πλήρους ανοίγματος των πατεντών των εμβολίων. Ωστόσο, παρατηρώντας τις επιλογές της Πολιτείας (όχι μόνο στην Ελλάδα), έχουμε την εντύπωση ότι κυριάρχησε η βεβαιότητα ότι τα πράγματα τον προσεχή χειμώνα θα είναι καλύτερα.

Αυτή η εκτίμηση στηρίζεται (α) στο γεγονός ότι πάνω από το 70% του ευρωπαϊκού πληθυσμού έχει ανοσοποιηθεί (είτε μετά από εμβολιασμό είτε μετά από φυσική νόσηση) και (β) στην εντύπωση που επικρατεί από την άνοιξη 2022 σύμφωνα με την οποία το στέλεχος Ο προκαλεί λιγότερο σοβαρή νόσο σε σχέση με το προηγούμενο στέλεχος Δ.

Σήμερα έχει επιβεβαιωθεί ότι οι δύο παραπάνω εκτιμήσεις δεν είναι ακριβείς. Δυστυχώς, έχει επικρατήσει ένα λάθος μήνυμα που προκαλεί εφησυχασμό στους πολίτες και ναρκοθετεί τόσο το εμβολιαστικό πρόγραμμα όσο και τις πολιτικές ανάπτυξης της πρωτοβάθμιας περίθαλψης και στήριξης του ΕΣΥ.

Όπως έχουμε πει πολλές φορές από την εμφάνιση του SARS-CoV-2, η COVID-19 παραμένει μια δυνητικά σοβαρή αιματολογική και αγγειακή νόσος που μπορεί να οδηγήσει στο θάνατο, εφόσον δεν χορηγηθούν έγκαιρα οι συνιστώμενες θεραπείες.

Τέλος, θα σας θυμίσω ότι το εμβόλιο κατά της νόσου COVID-19 είναι ασφαλές και αποτελεσματικό ως προς την προστασία από την επιδείνωση της νόσου και από το θάνατο. Επίσης θα σας θυμίσω ότι σε σημαντικά position papers που δημοσιεύθηκαν το καλοκαίρι του 2021 (γρά- φτηκαν τον Δεκέμβρη του 2020) έχει με σαφήνεια δια- τυπωθεί η θέση -που επιβεβαιώθηκε απόλυτα- ότι το εμβόλιο δεν είναι πανάκεια, αλλά αναπόσπαστο μέρος μιας συνολικής στρατηγικής για την αντιμετώπιση της πανδημίας, που αποτελείται από την πρόληψη από τη διασπορά του SARS-CoV-2, λοίμωξη, το σοβαρό COVID-19, την ανίχνευση και την πρόνοια για έγκαιρη και αποτελε- σματική αντιμετώπιση των ασθενών με COVID-19 μέσα στην κοινότητα πριν επιβαρυνθεί η γενική κατάσταση της υγείας τους και χρειασθούν νοσηλεία.

Άρα για να απαντήσουμε στο ερώτημά σας ως προς την επόμενη ημέρα -τι θα γίνει δηλαδή το φθινόπωρο και τον προσεχή χειμώνα-, θα πρέπει να ξέρουμε τα εξής:

• Ποιο είναι το επίπεδο οργάνωσης και αξιοπιστίας της επιδημιολογικής επιτήρησης.
• Πόσα φίλτρα καθαρισμού του αέρα έχουν τοποθετηθεί σε κλειστούς χώρους όπου συνευρίσκονται οι πολίτες (γραφεία, εργοστάσια, αμφιθέατρα, καταστήματα, σχολικές αίθουσες, μηχανουργεία, άλλοι χώροι εργασίας, Μέσα Μαζικής Μεταφοράς κ.λπ.).
• Πόσο έχουν βελτιωθεί οι συνθήκες συνωστισμού στα ΜΜΜ.
• Ποια είναι η καμπάνια για την ανάπτυξη εμβολιαστικής κουλτούρας στους πολίτες, δεδομένου ότι θα χρειασθεί να επεκταθεί ο εμβολιασμός με τις 3 δόσεις των υπαρχόντων εμβολίων και νέος εμβολιασμός είτε με την 4η δόση είτε με εμβόλιο 2ης γενιάς.
• Ποιος είναι ο βαθμός εκπαίδευσης των γιατρών στην κοινότητα, αλλά και των πολιτών, ώστε να διαγι- γνώσκεται η COVID-19 έγκαιρα, να χορηγούνται έγκαιρα οι κατάλληλες θεραπείες και να εφαρμόζεται αποτελεσματικά η αναγκαία καραντίνα.
• Ποια είναι τα μέτρα που έχουν ληφθεί, ώστε να ξεπεραστούν οι κοινωνικές και γεωγραφικές ανισότητες πρόσβασης στις υπηρεσίες παροχής υγείας.
• Ποια είναι η επικοινωνιακή πολιτική της οργανωμένης Πολιτείας που εξηγεί στους πολίτες τα συμπτώματα και τη σοβαρότητα της νόσου, τα κριτήρια που οδηγούν στην αύξηση της επαγρύπνησης, καθώς και την ανάγκη πιστής εφαρμογής μέτρων φυσικής (π.χ. μάσκες) και κοινωνικής αποστασιοποίησης.
• Πόσο έχουν ενισχυθεί τα νοσοκομεία με προσωπικό και υποδομές.

Εάν έχουμε σαφή θετική και μετρήσιμη απάντηση στα παραπάνω κριτήρια, τότε μπορούμε βάσιμα να πιστεύουμε ότι το πρόβλημα της πανδημίας στην επόμενη μέρα θα είναι διαχειρίσιμο. Εάν η απάντηση δεν είναι θετική, τότε ένα είναι το μήνυμα: Βάζουμε μάσκα, εμ- βολιαζόμαστε και αποφεύγουμε το συνωστισμό.

– Οι υποπαραλλαγές της Όμικρον ελλοχεύουν νέους κινδύνους που θα μπορούσαν να αναζωπυρώσουν την πανδημία;

Δυστυχώς σήμερα που μιλάμε βρισκόμαστε σε νέο πανδημικό κύμα και είμαστε σίγουροι ότι θα ακολουθήσουν και άλλα στο προσεχές φθινόπωρο και χειμώνα. Αυτή η εκτίμηση στηρίζεται στο γεγονός ότι οι νέες παραλλαγές (οι υποομάδες της BA.2.12.1, BA.4 και BA.5 της Ο) χαρα- κτηρίζονται από μεγάλη ευκολία αερογενούς μετάδοσης και διαφεύγουν από τα εξουδετερωτικά αντισώματα που προκαλούνται τόσο από τον εμβολιασμό όσο και από τη μόλυνση με προηγούμενα στελέχη του ιού. Σήμερα στα ελληνικά νοσοκομεία οι νοσηλείες ασθενών με COVID-19 βρίσκονται σε λίγο υψηλότερο επίπεδο σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2021. Δηλαδή σε λίγες ημέρες θα αρχίσει και η αύξηση του αριθμού των πολιτών που νοσηλεύονται στις ΜΕΘ. Δυστυχώς γνωρίζουμε ότι η θνητότητα αυτών των ασθενών στις ελληνικές ΜΕΘ είναι σημαντικά υψηλότερη σε σύγκριση με τη θνητότητα που παρατηρήθηκε ήδη από το καλοκαίρι του 2020 στις ΜΕΘ άλλων ευρωπαϊκών χωρών (βρίσκεται περίπου στο 20% – 30%).
Άρα, στην Ελλάδα πρέπει σήμερα να εφαρμοστούν μέτρα φυσικής αποστασιοποίησης και να ανακοινωθεί αύριο ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα αντιμετώπισης των επερχόμενων κυμάτων που να βασίζεται στους 3 άξονες αντιμετώπισης της πανδημίας: Πρόληψη, Ανίχνευση, Πρόνοια.

– Νέα ετήσια δόση εμβολίου ή 4η δόση; Ποια είναι η γνώμη σας γι’ αυτό;

Επαναλαμβάνω για να το εμπεδώσουμε: τα εμβόλια είναι ασφαλή και αποτελεσματικά για την πρόληψη της σοβαρής νόσου, αλλά δεν είναι πανάκεια. Άρα η απάντηση είναι χωρίς επιφυλάξεις ναι στον εμβολιασμό που πρέπει να είναι καθολικός, ναι στην ανάπτυ- ξη εμβολιαστικής κουλτούρας, γιατί θα χρειαζόμαστε περιοδικούς εμβολιασμούς με τη συχνότητα που θα προτείνουν οι διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες των ειδικών, είτε χρησιμοποιώντας αναμνηστικές δόσεις είτε χρησιμοποιώντας νέας γενιάς εμβόλια. Καταλαβαίνω τα ερωτήματα που γεννιούνται όπως για παράδειγμα «γιατί να κάνω σήμερα ένα εμβόλιο από το οποίο η υποπαραλλαγή Ο ξεφεύγει;». Εδώ θα πρέπει να κάνου- με κάποιες ουσιαστικές διευκρινίσεις: (α) Με βάση τις γνώσεις που έχουμε σήμερα τα υποστελέχη Ο διαφεύγουν μερικώς και όχι απόλυτα από τα εξουδετερωτικά αντισώματα που παράγονται τόσο από τον εμβολιασμό όσο και από τη φυσική λοίμωξη. Αυτό σημαίνει ότι αν π.χ. ο βαθμός διαφυγής είναι 50%, τότε ο ένας στους δύο πολίτες προστατεύεται από τη σοβαρή COVID-19. Υπολογίστε τώρα ότι οι πολίτες με καρδιαγγειακά νοσήματα ή καρδιαγγειακούς παράγοντες κινδύνου, με ανοσοκαταστολή ή με νεφρική ανεπάρκεια, όπως και οι πολίτες που ζουν και εργάζονται σε περιβάλλοντα με υψηλή ατμοσφαιρική ρύπανση έχουν 3-5 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να πάθουν σοβαρή COVID-19.

Άρα αν ελαττώσουμε έστω και κατά 50% τον κίνδυνο αυτόν με την 4η δόση, μπορούμε να πετύχουμε ουσια- στική προστασία της δημόσιας υγείας. (β) Ο καθένας/ καθεμία από εμάς έχει διαφορετικό ανοσοποιητικό σύστημα. (γ) Δεν διαθέτουμε ακριβείς μεθόδους για να προβλέψουμε το βαθμό απάντησης σε ατομική βάση. Για αυτό τον λόγο μιλούμε για τον καθολικό εμβολιασμό και την ανάπτυξη εμβολιαστικής κουλτούρας. Για τους ίδιους λόγους και επειδή τα υπάρχοντα εμβόλια δεν αναστέλλουν πλήρως τη μετάδοση του ιού, λέμε ότι παρά τον εμβολιασμό πρέπει να εφαρμόζουμε τα μέτρα φυσικής αποστασιοποίησης.

– Γιατί οι επαναλοιμώξεις ανησυχούν τους επιστή- μονες, κύριε καθηγητά; Υπάρχει κίνδυνος να «τσα- κίσουν» το ανοσοποιητικό μας;

Η ερώτησή σας αναδεικνύει φόβο. Δεν έχουμε μόνο τους αρνητές της πανδημίας, αλλά έχουμε και τους COVID-panics. Γι’ αυτό πρέπει να είμαστε ψύχραιμοι, ακριβείς και ειλικρινείς.

Το ανοσοποιητικό μας σύστημα δεν «τσακίζεται» έτσι εύκολα. Τα εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης και συνύπαρ- ξης του είδους μας με ιούς και μικρόβια έχουν δημιουργήσει αποτελεσματικούς και σταθερούς μηχανισμούς προστασίας του οργανισμού μας. Οι επαναλοιμώξεις μάς ανησυχούν επειδή κάθε φορά που δεχόμαστε την «επίθεση» ο ιός είναι διαφορετικός και ο οργανισμός μπορεί να αντιδράσει διαφορετικά. Δηλαδή αντιμετωπίζουμε εξαρχής το ερώτημα της παρουσίας των παραγόντων κινδύνου επιδείνωσης του COVID-19.

Δυστυχώς μεγαλώνουμε όλοι και με το χρόνο αλλάζουμε. Σήμερα είμαι δυόμισι χρόνια μεγαλύτερος σε σύγκριση με τον Μάρτη του 2020 και γνωρίζουμε ότι η αύξηση της ηλικίας είναι ένας από τους παράγοντες κινδύνου επιδείνωσης του COVID-19. Κάποια μπορεί να πέρασε στην εμμηνόπαυση και κάποιος άλλος να πάχυνε ή να απέκτησε αρτηριακή υπέρταση ή σακχαρώδη διαβήτη στο διάστημα που μεσολάβησε από την προηγούμενη λοίμωξη ή από την 3η δόση του εμβολίου. Κάποιος άλλος μπορεί να άλλαξε χώρο ή συνθήκες εργασίας, να δου- λεύει σε περιβάλλον πιο στρεσογόνο ή επιβαρυμένο σε  ατμοσφαιρικούς ρύπους. Ο καθένας από τους παράγο-ντες που προανέφερα πολλαπλασιάζει κατά τουλάχιστον 2 φορές τον κίνδυνο σοβαρού COVID-19.

Καταλαβαίνετε, λοιπόν, ότι ο ατομικός κίνδυνος επι- δείνωσης της COVID-19 αλλάζει και ακολουθεί τη δυνα- μική αλλαγή των παραγόντων κινδύνου που φέρουμε ή στους οποίους εκτιθέμεθα. Για το λόγο αυτόν δεν θέ- λουμε να εκτίθεται ο πληθυσμός στον ιό και πρέπει να εμβολιαζόμαστε, ώστε να προστατευόμαστε από σοβαρή νόσηση. Κάποιοι επιμένουν να συγκρίνουν τις επαναλοι- μώξεις με τον SARS-CoV-2 με τις επαναλοιμώξεις από τον ιό της εποχιακής γρίπης. Η σύγκριση αυτή είναι παντελώς λανθασμένη. Η πνευμονία από τη γρίπη δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τη διάχυτη ενδοπνευμονική πήξη και την πνευμονική εμβολή του COVID-19. Η φλεβική θρόμβωση είναι «συστατικό» της νόσου COVID-19, ενώ είναι μια επιπλοκή στους ασθενείς με γρίπη.

– Long Covid (τι είναι το σύνδρομο, τι έχει παρουσιάσει, πώς αντιμετωπίζονται οι καταστάσεις, πόσο επικίνδυνο είναι για το μέλλον);

Μια πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη ανέλυσε 167 δημοσιεύσεις που σχετίζονται με το COVID-19 και περιλαμβά- νουν δεδομένα από 88.769 ασθενείς. H ανάλυση έδειξε ότι στους 3 με 12 μήνες μετά τη νόσηση οι συχνότερα αναφερόμενες εμμένουσες διαταραχές περιλαμβάνουν κόπωση (27%), υπνηλία (20%), άγχος (18%,), δύσπνοια (15%), μετατραυματικό stress (15%), υπομνησία (13%), αρθραλγία (12%), κατάθλιψη (12%), αλωπεκία (11%). Ο επιπολασμός των περισσότερων συμπτωμάτων μει- ώθηκε μετά από περισσότερο από 9 μήνες παρακολούθησης, αλλά η κόπωση και η υπνηλία παρέμειναν στο 26,2% και 15,1%, αντίστοιχα, των ασθενών για διάστημα ενός έτους.

Σε μια μελέτη που δημοσιεύσαμε σε συνεργασία με την ομάδα των καθηγητών κ.κ. Δημόπουλου και Τέρπου από την Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, βρήκαμε ότι στο 25% των ασθενών που ανάρρωσαν από COVID-19 και μάλιστα ανεξάρτητα της βαρύτητας του νοσήματος παρέμειναν διαταραχές υπερπηκτικότητας και ενεργοποίησης των ενδοθηλιακών κυττάρων των αγγείων έως και 3 μήνες μετά την αποθεραπεία. Όπως αντιλαμβάνεστε, είναι ακόμη νωρίς για να περιγράψουμε την πρόγνωση των διαταραχών αυτών, όπως και την ακριβή θεραπευτική αντιμετώπισή τους. Αυτό που γνωρίζουμε σήμερα είναι ότι το COVID-19 είναι ένα νέο νόσημα, ήρθε για να μείνει, εμφανίζεται σε τουλάχιστον δύο μορφές -την οξεία και τη χρόνια- και οι ασθενείς με COVID-19 χρειάζονται ιδιαίτερη φροντίδα. 

Γρηγόρης Γεροτζιάφας

Ο Γρηγόρης Γεροτζιάφας είναι καθηγητής Αιματολογίας στην Ιατρική Σχολή της Σορβόνης, υπεύθυνος του Τμήματος Θρόμβωσης στο Νοσοκομείο Tenon στο Παρίσι και διευθυντής της ερευνητικής ομάδας «Καρκίνος και Θρόμβωση INSERM U938». Η έρευνα της ομάδας του επικεντρώνεται στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ καρκινικών κυττάρων και πήξης του αίματος, στο μηχανισμό δράσης των αντιθρομβωτικών φαρμάκων. Η ομάδα του δραστηριοποιείται στη μεταφραστική έρευνα για την εκπόνηση πρωτοποριακών μοντέλων εκτίμησης κινδύνου φλεβικής θρομβοεμβολής σε ασθενείς με καρκίνο, στη διαχείριση της υπογονιμότητας που σχετίζεται με αγγειακές και αιματολογικές διαταραχές και στην πρόληψη και θεραπεία των αγγειακών επιπλοκών κατά την εγκυμοσύνη και στην εκπόνηση μελετών φάσης III για την πρόληψη και θεραπεία της θρόμβωσης που σχετίζεται με τον καρκίνο.
Είναι ο κύριος ερευνητής των project COMPASS-CAT και ROADMAP-Thrombosis που οδήγησαν σε νέα score για τη μέτρηση του κινδύνου θρόμβωσης σε ασθενείς με συμπαγείς όγκους ή αιματολογικές κακοήθειες.
Ως εμπειρογνώμονας συμμετέχει σε διεθνείς ομάδες ειδικών για την ανάπτυξη διεθνών κατευθυντήριων οδηγιών για την πρόληψη και θεραπεία της θρόμβωσης και είναι πρόεδρος της Επιτροπής Θεραπευτικών Πρωτοκόλλων για την Πρόληψη και Θεραπεία της Φλεβικής Θρομβοεμβολικής Νόσου του ελληνικού υπουργείου Υγείας.
Ηγείται της διεθνούς επιτροπής του VAS-European Independent Foundation in Angiology/Vascular Medicine για την εκπόνηση κατευθυντήριων οδηγιών για την πρόληψη και θεραπεία αγγειακών επιπλοκών σε ασθενείς με COVID-19. Είναι επισκέπτης καθηγητής στην Ιατρική Σχολή Loyola (Τμήμα Μοριακής Φαρ- μακολογίας και Θεραπευτικής) στο Σικάγο και στη Σχολή Ιατρικής στο Hofstra/Northwell (Τμήμα Ιατρικής, Υπηρεσίες Αντιπηκτικής και Κλινικής Θρόμβωσης) στη Νέα Υόρκη, ΗΠΑ.
Έχει δημοσιεύσει εκτενώς σε διεθνή περιοδικά με κριτές και έχει συντάξει διάφορα κεφάλαια βιβλίων. Μετέχει στα διοικητικά συμβούλια πολλών διεθνών περιοδικών και είναι μέλος πολλών επαγγελματικών ενώσεων.

Δείτε το όπως δημοσιεύτηκε στο Health by Nextdeal – Τεύχος 9