O ύπνος αποτελεί ζωτική ανάγκη και απαραίτητη προϋπόθεση για καλή υγεία και ευεξία. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, αναγνωρίζοντας τις διαστάσεις του προβλήματος, όρισε την τρίτη Παρασκευή του Μαρτίου που είναι η σημερινή, ως Παγκόσμια Ημέρα Ύπνου. Στόχος της ημέρας είναι η ευαισθητοποίηση του κοινού για τη σημασία του ύπνου για την υγεία μας και τις συνέπειες της αϋπνίας. Ωστόσο ένας στους τρεις ενηλίκους παραπονείται για κάποια διαταραχή του ύπνου.
Τι είναι οι διαταραχές του ύπνου
Οι διαταραχές ύπνου περιλαμβάνουν οποιαδήποτε δυσκολία σχετική με τον ύπνο. Πιο συγκεκριμένα δυσκολία στο να κοιμηθεί κάποιος, να κοιμάται σε ακατάλληλες ώρες, υπερυπνία, ή και μη φυσιολογικές συμπεριφορές κατά τη διάρκεια του ύπνου.
Βασικές Κατηγορίες Διαταραχών Ύπνου
Οι διαταραχές του ύπνου, χωρίζονται σε 4 μεγάλους τομείς, ανάλογα με την αιτιολογία τους:
Κύριες διαταραχές ύπνου(δεν σχετίζονται με τις αιτιολογίες των υπόλοιπων 3 κατηγοριών)
Dysomnias: Χαρακτηρίζονται από ανωμαλίες στην χρονική διάρκεια, την ποιότητα, αλλά και την ώρα που ένα άτομο κοιμάται
Parasomnia: Χαρακτηρίζονται από ανώμαλες συμπεριφορές ή φυσιολογικής φύσεως γεγονότα που σχετίζονται με τον ύπνο, τα συγκεκριμένα στάδια του ύπνου και τις εναλλαγές ύπνου – ξύπνιου
Διαταραχές ύπνου σχετιζόμενες με ψυχοπαθολογία: Οι διαταραχές ύπνου έρχονται ως αποτέλεσμα της ψυχοπαθολογίας.
Διαταραχές ύπνου σχετιζόμενες με κλινικά προβλήματα: Οι διαταραχές ύπνου έρχονται ως αποτέλεσμα των διαταραχών στην υγεία του ατόμου, οι οποίες πιθανώς επηρεάζουν τον κύκλο ύπνου – ξύπνιου
Διαταραχές ύπνου σχετιζόμενες με χρήση ουσιών: Οι διαταραχές ύπνου ως αποτέλσμα χρήσης ουσιών (καφεΐνη, φάρμακα κτλ)
Υπάρχουν περισσότερες από 100 διαταραχές ύπνου τις οποίες μπορούμε να τις χωρίσουμε, ανάλογα με τη φύση τους, σε 4 βασικές κατηγορίες:
Δυσκολία στο να κοιμηθεί και να παραμείνει κοιμισμένος
Δυσκολία στο να παραμείνει ξύπνιος
Δυσκολία να ακολουθήσει ένα κανονικό πρόγραμμα ύπνου
Προβληματικές συμπεριφορές κατά τη διάρκεια του ύπνου
Αϋπνία
Το βασικό στοιχείο της “Κύριας Αϋπνίας” (Primary Insomnia) είναι τα παράπονα για δυσκολίες κάποιου να μπορέσει κοιμηθεί ή να παραμείνει κοιμισμένος ή μη αναζωογονητικό ύπνο για τουλάχιστον έναν μήνα, κάτι που δημιουργεί προβλήματα στην κοινωνική, επαγγελματική ή άλλη περιοχή της καθημερινότητας του ατόμου. Τα προβλήματα ύπνου δεν εμφανίζονται ταυτόχρονα με άλλη διαταραχή του ύπνου ή άλλη ψυχοπαθολογία και δεν αποτελούν άμεσο αποτέλεσμα της κατάχρησης ουσιών ή άλλου σωματικού προβλήματος υγείας.
Η αϋπνία είναι μία διαταραχή που ανήκει στην κατηγορία που το άτομο δυσκολεύεται να κοιμηθεί και περιλαμβάνει οποιονδήποτε συνδυασμό των πιο κάτω συμπεριφορών:
• Δυσκολία στο να κοιμηθεί κανείς, να παραμείνει κοιμισμένος
• Διακοπτόμενος ύπνος
• Ξύπνημα στις πολύ πρωινές ώρες
Διαγνωστικά Κριτήρια DSM
1. Παράπονα για δυσκολία του ατόμου να κοιμηθεί ή να παραμείνει κοιμισμένο ή για μη αναζωογονητικό ύπνο, για τουλάχιστον 1 μήνα
2. Η διαταραχή του ύπνου προκαλεί προβλήματα στην κοινωνική, επαγγελματική ή άλλη περιοχή της καθημερινότητας του ατόμου
3. Η διαταραχή δεν συμβαίνει ταυτόχρονα με τις διαταραχές της Ναρκοληψίας, των Διαταραχών ύπνου σχετιζόμενων με την Αναπνοή, της Διαταραχής των Κιρκαδιανών Ρυθμών, ή της Parasomnia
4. Η διαταραχή δεν συμβαίνει ταυτόχρονα με κάποια άλλη ψυχοπαθολογική διαταραχή (Μείζον Καταθλιπτικό Επεισόδιο, Γενικευμένη Αγχώδη Διαταραχή, κτλ)
5. Η διαταραχή του ύπνου δεν είναι αποτέλεσμα χρήσης ουσιών.
Τα επεισόδια αϋπνίας μπορεί να είναι προσωρινά, βραχυπρόθεσμα (2-3 εβδομάδες) ή χρόνια. Η αϋπνία είναι η συχνότερη από τις διαταραχές ύπνου η οποία συμβαίνει περιστασιακά στο 35% του πληθυσμού και χρόνια στο 15% των ενηλίκων. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι γυναίκες παρουσιάζουν πιο συχνά αϋπνία από τους άνδρες και η συχνότητα αυξάνεται με την ηλικία. Ξεκινάει συνήθως στην ενηλικίωση ή στη μέση ηλικία, αν και αξίζει να σημειωθεί ότι μερικές έρευνες δείχνουν ότι κακές συμπεριφορές ύπνου παρουσιάζονται ήδη από την παιδική ηλικία. Σίγουρα η αϋπνία είναι ένα σημαντικό και ιδιαίτερα εκτεταμένο πρόβλημα.
Αιτίες πρόκλησης αϋπνίας
Ψυχολογικοί παράγοντες
Στρεσογόννες καταστάσεις, όπως μια εξέταση, δυσκολίες στις σχέσεις συχνά προκαλούν διαταραχές ύπνου. Ένας άλλος παράγοντας είναι η σύνδεση του υπνοδωματίου, του κρεβατιού και της ρουτίνας που ακολουθεί κάποιος πριν πάει για ύπνο, λόγω ύπαρξης ενός στρεσογόννου παράγοντα (όπως η εξέταση). Ακόμα και αν φύγει ο στρεσογόννος παράγοντας (η εξέταση) οι δυσκολίες στον ύπνο παραμένουν, καθώς έχει γίνει ήδη η σύνδεση. Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος.
Ακόμα και σκέψεις οι οποίες δεν αφορούν τον ύπνο, όπως μελλοντικά σχέδια, “brainstorming”, ή η αναπόληση των γεγονότων της ημέρας που πέρασε είναι παράγοντες οι οποίοι μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της αϋπνίας.
Ψυχοπαθολογία
Η αϋπνία συχνά σχετίζεται με κάποιο βαθμό ψυχοπαθολογίας, όπως η ύπαρξη δυσθυμίας, ή αγχωδών διαταραχών. Ακόμη οι έρευνες δεν έχουν δείξει ξεκάθαρα τη συσχέτιση μεταξύ της αϋπνίας και της ψυχοπαθολογίας.
Κακές συνθήκες ύπνου
Ο όρος αυτός αναφέρεται στις καθημερινές δραστηριότητες και συνθήκες που δεν βοηθούν την διατήρηση ενός καλού επιπέδου στον ύπνο. Παραδείγματα αποτελούν οι μικρής διάρκειας ύπνοι κατά τη διάρκεια της ημέρας, οι υπερβολικές ώρες στο κρεβάτι, ακανόνιστο ωράριο ύπνου, παθητικότητα, χρήση ουσιών που δεν βοηθούν τον ύπνο, όπως καφεϊνη, σωματική άσκηση πριν τον ύπνο, ένα κακό περιβάλλον ύπνου (π.χ. κακό κρεβάτι, άβολο μαξιλάρι, κακές συνθήκες φωτισμού κτλ)
Ηλικία
Στους μεγαλύτερους ενήλικες παρουσιάζονται πιο συχνά προβλήματα με τον ύπνο, παρά στις μικρότερες ηλικίες (οι ηλικωμένοι καταναλώνουν πολλά υπνωτικά ,4 φορές περισσότερα από τους μεσήλικες). Δεν είναι ξεκάθαρο ακόμη εάν η γήρανση σχετίζεται με την παρουσίαση διαταραχών ύπνου ή εάν η αλλαγή των συνηθειών του ύπνου είναι φυσιολογική μέσα στα πλαίσια της τρίτης ηλικίας.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
• Allen, B. (2004). U.S. National Library of Medicine: Sleep Disorders.
• American Psychiatric Association (1994). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4th edn). Washington, DC: American Psychiatric Association.
• Barlow, D., Durand, M. (2000). Ψυχοπαθολογία και Παθολογική Συμπεριφορά: Μία Σύνθετη Βιοψυχοκοινωνική Προσέγγιση (Μ. Μπαρμπάτση, Trans.). Αθήνα: Εκδόσεις Έλλην
