Γράφει η Ιωάννα Π. Θεοδωρακόπουλου, PsyD, MSc
Συμβουλευτικός Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής
Σύμβουλος γονιμότητας
Επικεφαλής συμβουλευτικών υπηρεσιών του FEELWELLTODAY.com
Υπάρχει μεγάλη ανησυχία σχετικά με την συχνότητα περιστατικών βίαιης συμπεριφοράς σε παιδιά και εφήβους. Αυτό το πολύπλοκο θέμα πρέπει να κατανοηθεί με πολύ προσοχή από τους γονείς, τους δασκάλους και άλλους ενηλίκους. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας (πριν καν κλείσουν το 2ο έτος της ηλικίας τους) μπορεί να εμφανίσουν βίαιη συμπεριφορά. Οι γονείς και άλλοι ενήλικες που παρατηρούν την συμπεριφορά μπορεί να ανησυχήσουν όμως συχνά ελπίζουν ότι δεν θα επαναληφθεί. Η βίαιη συμπεριφορά σε ένα παιδί σε οποιαδήποτε ηλικία πρέπει πάντοτε να λαμβάνεται σοβαρά υπόψιν. Και δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως απλά «μια φάση που περνάει» και η οποία θα περάσει. Όταν αγνοούμε ενδείξεις βίαιης συμπεριφοράς ή αποδεχόμαστε τη βία κατά την παιδική ηλικία, συμβάλλουμε στο να γίνει συνήθεια. Καλό είναι να έχουμε γνώση των πρώιμων σημαδιών μιας τέτοιας συμπεριφοράς ώστε να μπορέσουμε να την αποτρέψουμε από την αρχή.
Όταν μιλάμε για βίαιες συμπεριφορές σε παιδιά και εφήβους, αναφερόμαστε σε ένα εύρος πράξεων όπως ξεσπάσματα, συναισθηματικές εκρήξεις, σωματική επιθετικότητα, καβγάδες, απειλές ή προσπάθειες να βλάψουν άλλους (ακόμα και σκέψεις να απειλήσουν τη ζωή άλλων), χρήση όπλων, βιαιοπραγίες σε ζώα, πυρκαγιές, και ηθελημένη καταστροφή ιδιοκτησίας.
Ας δούμε όμως τους παράγοντες που φαίνεται να συμβάλλουν στην εμφάνιση βιαιότητας και παραβατικότητας. Οι έρευνες υποδεικνύουν συνδυασμό παραγόντων όπως:
Ιστορικό επιθετικότητας ή βίαιων πράξεων – ικανή ένδειξη για μελλοντική συμπεριφοράς καθώς η βία κλιμακώνεται με τον καιρό. Αν το παιδί σας έχει επιτεθεί σε εσάς ή κάποιο μέλος της οικογένειας, ίσως αποτελεί έναν συνεχή κίνδυνο.
- Θύμα σωματικής ή και σεξουαλικής κακοποίησης
- Έκθεση σε βία στο σπίτι ή στο κοινωνικό περιβάλλον
- Θύμα εκφοβισμού
- Γονιδιακοί παράγοντες (κληρονομικότητα)
- Έκθεση σε βία μέσω των ΜΜΕ (ταινίες, τηλεόραση, κλπ)
- Χρήση ουσιών ή και αλκοόλ
- Ύπαρξη όπλων στο σπίτι
- Ενασχόληση με όπλα, μαχαίρια, ή άλλα αντικείμενα – πολλά από τα παιδιά που κατηγορήθηκαν για πράξεις μαζικής παραβατικότητας είχαν εμμονή με ή συλλογή όπλων.
- Κακοποίηση παιδιών ή ζώων
- Ενθουσιασμός με τις φωτιές
- Συνδυασμός στρεσογόνων οικογενειακών κοινωνικοοικονομικών παραγόντων (φτώχεια, ακραία στέρηση, διαζύγιο, μονογονεικότητα, ανεργία, απουσία υποστήριξης από την οικογένεια)
- Εγκεφαλική βλάβη από τραυματισμό στο κεφάλι
- Ο χαρακτήρας του παιδιού και η σχέση του με τους γονείς
- Ιστορικό ψύχωσης – ενώ δεν είναι όλοι οι άνθρωποι που έχουν ψύχωση επικίνδυνοι, η ψύχωση αποκόβει τον ασθενή από την πραγματικότητα, επιβαρύνει σοβαρά την κρίση του και την ικανότητά του να αναγνωρίζει ή να νοιάζεται για τους αγαπημένους του
Συγκεκριμένη απειλή – αν σας έχει πει ότι σχεδιάζει να κάνει κακό σε εσάς ή κάποιον άλλο και έχει τα μέσα να πραγματοποιήσει το σχέδιό του, δεν είναι το ίδιο όπως να λέει «θα σε σκοτώσω μαμά».
- Αυξημένη κοινωνική απομόνωση
- Απουσία ενσυναίσθησης για τους άλλους
Είναι απαραίτητο να επισημάνω ότι μόνο μια πολύ μικρή μειοψηφία ανθρώπων με προβλήματα ψυχικής υγείας μπορεί να γίνουν βίαιοι. Η πραγματικότητα είναι ότι άτομα με ψυχικές δυσκολίες συνήθως είναι θύματα κι όχι θύτες. Όμως, τα άτομα με ψυχικές ασθένειες και διαταραχές χρήσης ουσιών, έχουν σχεδόν εξ` ορισμού, μια πολύ περιορισμένη ικανότητα να παίρνουν καλές αποφάσεις.
Οι γονείς συχνά μας ρωτούν πώς θα μπορέσουν να διακρίνουν κάποια πρώιμα σημάδια δυνητικά βίαιης συμπεριφοράς. Παιδιά που εμφανίζουν έναν συνδυασμό από τους παράγοντες κινδύνου και εμφανίζουν κάποιες από τις ακόλουθες τάσεις / συμπεριφορές , πρέπει να αξιολογούνται με προσοχή:
- Έντονο θυμό
- Συχνή απώλεια ελέγχου ή ξεσπάσματα για θέματα μικρής σημασίας
- Ευερεθιστότητα
- Ακραίος παρορμητισμός
- Απογοητεύεται εύκολα
- Στάση αποξένωσης. Δεν συνδέεται με συνομήλικους και διατηρεί απόσταση από γονείς και αδέρφια
- Δείχνει ενδιαφέρον για ταινίες, βιντεοπαιχνίδια ή τηλεοπτικό περιεχόμενο που εμπεριέχει βία
- Εμφανίζει βιαιότητα προς άλλα όντα (κάνει κακό σε ζώα και έντομα)
- Αδιαφορεί για τα συναισθήματα των άλλων
- Έχει δυσκολίες με την πειθαρχία
- Κάνει παρέα με παιδιά που είναι βίαια
- Χαμηλή επίδοση στο σχολείο
- Εμφανίζει συναισθήματα απόρριψης (επειδή έχει απορριφθεί από συνομήλικους και άλλους)
- Εμφανίζει αυτοκαταστροφική συμπεριφορά (αυτό-τραυματισμούς)
- Απειλεί ότι θα χρησιμοποιήσει βία
- Ενδιαφέρον για κατοχή και χρήση όπλων
- Αναρτήσεις σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μηνύματα που φαίνεται η πρόθεση να κινηθούν παραβατικά
- Ενθουσιασμός ή θαυμασμός για προηγούμενους θύτες ή εισβολείς ή παραβατικούς.
Είναι καλό να έχουμε γνώση για τα πρώιμα σημάδια καθώς οι έρευνες δείχνουν ότι υπάρχει η δυνατότητα να μειωθεί ή και να προληφθεί η βίαιη συμπεριφορά αν οι παράγοντες που μόλις ανέφερα μειωθούν ή περιοριστούν σημαντικά. Οι προσπάθειές μας πρέπει να εστιάζουν στην ουσιαστική μείωση της έκθεσης των παιδιών και εφήβων στη βία τόσο στο σπίτι όσο και στην κοινότητα, και μέσω των ΜΜΕ. Είναι σαφές ότι η βία οδηγεί σε βία.
Τα πρώτα παιδικά χρόνια είναι η καλύτερη ευκαιρία για να βοηθήσουμε τα παιδιά που εμφανίζουν τάσεις βιαιότητας να μην τους γίνουν συνήθεια. Οι γονείς μπορούμε να τους μάθουμε τρόπους με τους οποίους θα μπορούν να ηρεμούν τον εαυτό τους, να έχουν αυτοέλεγχο και να μειωθεί ο παρορμητισμός τους, να αναπτύξουν την ενσυναίσθηση τους και την αυτοεκτίμησή τους και φυσικά, να τους δώσουμε αρκετό από το χρόνο και την προσοχή μας. Είναι καθοριστικής σημασίας ο τρόπος που θα αντιδράσουμε τη στιγμή που είμαστε μάρτυρες της βίαιης συμπεριφοράς τους.
Χρειάζεται να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας και να μην προσπαθήσουμε να τιμωρήσουμε το παιδί. Με δυναμικό τόνο φωνής και τις κατάλληλες χειρονομίες να προσπαθήσουμε να σταματήσουμε το παιδί. Εν συνεχεία να ακούσουμε τί έχει να πει και να κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε για να το καταλάβουμε. Θα βοηθήσουμε να προσπαθήσουμε να το αποσπάσουμε και να στρέψουμε την προσοχή του σε κάτι άλλο προκειμένου να το βοηθήσουμε να φύγει από την κατάσταση που βρίσκεται νοητικά και συναισθηματικά, και να πάρει το χρόνο του. Κατά τη διάρκεια της βίαιης συμπεριφοράς, πρέπει να ελέγξετε αν κρατάει κάτι το οποίο μπορεί να χρησιμοποιήσει για να κάνει κακό στον εαυτό του ή σε κάποιον άλλον, έχοντας πάρει τα κατάλληλα προστατευτικά μέτρα οι ίδιοι.
