Παναγιώτης Ι. Ζήκος, νευρολόγος, υπεύθυνος του Ιατρείου Νόσου Πάρκινσον & Συναφών Διαταραχών του 251 Γενικού Νοσοκομείου Αεροπορίας
Συνέντευξη στον ΑΡΗ ΜΠΕΡΖΟΒΙΤΗ
Η νόσος του Πάρκινσον είναι μια νευρολογική ασθένεια που προσβάλλει ολοένα περισσότερους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, προκαλώντας τους κινητικά, νοητικά και συμπεριφορικά προβλήματα. Είναι μία προοδευτικά εξελισσόμενη ασθένεια, που συνήθως αρχίζει αργά, με σταδιακή επιβράδυνση των κινήσεων (βραδυκινησία) και αργότερα τρόμο (τρέμουλο) στη μία πλευρά του σώματος. Στα πιο προχωρημένα στάδιά της μπορεί να επηρεάσει όλο το σώμα, από την ομιλία έως τις νοητικές λειτουργίες.
Αν και τρόπος ίασης γι’ αυτήν δεν υπάρχει, έχουν αναπτυχθεί αρκετές θεραπείες που προσφέρουν πολλά και καλά χρόνια ζωής στους ασθενείς, αρκεί να γίνει εγκαίρως η διάγνωση και να χορηγείται η κατάλληλη αγωγή σε κάθε στάδιο της νόσου.
Ο νευρολόγος Παναγιώτης Ι. Ζήκος, υπεύθυνος του Ιατρείου Νόσου Πάρκινσον & Συναφών Διαταραχών του 251 Γενικού Νοσοκομείου Αεροπορίας και του Κέντρου Πάρκινσον & Διαταραχών Μνήμης Γαλατσίου, απαντά σε μερικά βασικά ερωτήματα για την αντιμετώπιση της νόσου.
- Πόσο συχνά πρέπει να επισκέπτονται οι ασθενείς τον γιατρό;
Σύμφωνα με τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες, στους περισσότερους πάσχοντες από νόσο Πάρκινσον συνιστάται να επισκέπτονται τον γιατρό τους δύο φορές το χρόνο, για να αξιολογείται εκ νέου η κατάστασή τους και να ελέγχεται η αποδοτικότητα της φαρμακευτικής αγωγής τους. Εάν ο ασθενής αντιμετωπίζει δυσκολίες στη διαχείριση της νόσου του ή με τη φαρμακευτική αγωγή του, μπορεί να χρειασθεί συχνότερες επισκέψεις.
- Πώς εξελίσσεται η νόσος Πάρκινσον;
Ο ρυθμός εξέλιξης της νόσου επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Σε γενικές γραμμές, οι υπάρχουσες μελέτες δείχνουν ότι η νόσος Πάρκινσον έχει πολύ αργή εξέλιξη και με τις θεραπείες οι περισσότεροι ασθενείς ζουν με αυτήν 7-10 χρόνια πριν εκδηλώσουν σοβαρές επιπλοκές. Κάποιοι άλλοι, όμως, παρουσιάζουν πιο γρήγορη εξέλιξη, για λόγους που προς το παρόν παραμένουν άγνωστοι. Ωστόσο φαίνεται ότι τα δύο πρώτα χρόνια είναι τα πιο σημαντικά για την εξέλιξη της νόσου.
- Οι ασθενείς με νόσο Πάρκινσον μπορεί να παρουσιάσουν και άλλα προβλήματα υγείας;
Οι ασθενείς με νόσο Πάρκινσον παρουσιάζουν συχνά πολλαπλά προβλήματα υγείας, άλλα από τα οποία είναι μη κινητικά συμπτώματα της ασθένειάς τους και άλλα συνοδές καταστάσεις.
Τα προβλήματα αυτά κυμαίνονται από καρδιοπάθεια και μελάνωμα έως κατάθλιψη και ακράτεια και επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο την ποιότητα της ζωής τους. Καθιστούν επίσης απαραίτητο τον τακτικό προληπτικό έλεγχο (τσεκάπ), ούτως ώστε να γίνονται αντιληπτά και να αντιμετωπίζονται εγκαίρως, δεδομένου ότι μερικά μπορεί να απειλήσουν τη ζωή.
- Το τρέμουλο είναι το βασικό αναγνωριστικό σύμπτωμα της νόσου;
Αν και ο τρόμος (τρέμουλο) είναι το σύμπτωμα που ο περισσότερος κόσμος αναγνωρίζει ως ένδειξη της νόσου Πάρκινσον, υπάρχουν πολλά μη κινητικά συμπτώματα. Άλλα από αυτά εκδηλώνονται αρκετά χρόνια πριν αρχίσει να τρέμει το ένα χέρι του ασθενή ή η μία πλευρά του σώματός του και άλλα όταν προχωρήσει η ασθένειά του. Πρώιμα μη κινητικά συμπτώματα είναι, λ.χ., ο ανήσυχος ύπνος με πολύ «ζωντανά» όνειρα και κινήσεις του σώματος, η διαταραχή της όσφρησης, η δυσκοιλιότητα που μπορεί να επιμείνει για εβδομάδες και η κατάθλιψη. Αργότερα στην πορεία της νόσου μπορεί να αναπτυχθεί ορθοστατική υπόταση, ακράτεια ούρων που κάνει τον ασθενή να ξυπνά πολλές φορές κάθε βράδυ, προβλήματα μνήμης και νόησης, παραισθήσεις και πολλά άλλα.
- Ποιες είναι οι θεραπευτικές επιλογές;
Οι ασθενείς πρέπει κατ’ αρχάς να γνωρίζουν ότι η νόσος Πάρκινσον είναι μία ιδιαίτερη ασθένεια και κάθε πάσχοντας χρειάζεται εξατομικευμένο πλάνο θεραπείας. Αν και γίνονται πολλές προσπάθειες να βρεθούν θεραπείες που θα επιβραδύνουν ή θα αντιστρέφουν την πορεία της, προς το παρόν δεν έχει εγκριθεί κάποια. Ο στόχος των θεραπειών που υπάρχουν είναι να μειώσουν τα συμπτώματά της, ώστε οι ασθενείς να λειτουργούν όσο το δυνατόν πιο φυσιολογικά. Οι θεραπευτικές επιλογές για τη νόσο είναι ειδικά φάρμακα και επεμβατικές θεραπείες. Τα φάρμακα χορηγούνται συνήθως από τα αρχικά στάδια, ενώ οι επεμβατικές θεραπείες όταν εμφανιστούν οι κινητικές διακυμάνσεις, δηλαδή όταν η υφιστάμενη αγωγή δεν καλύπτει επαρκώς τον ασθενή όλη την ημέρα.
- Ποια είναι τα φάρμακα για τη νόσο Πάρκινσον;
Υπάρχουν έξι βασικές κατηγορίες. Είναι η λεβοντόπα, οι αγωνιστές ντοπαμίνης, οι αναστολείς του ενζύμου COMT, οι αναστολείς της μονοαμινοξιδάσης (ΜΑΟ) Β, τα αντιχολινεργικά και διάφοροι άλλοι ντοπαμινεργικοί παράγοντες (π.χ. παράγωγα αδαμαντίνης). Σε κάθε κατηγορία φαρμάκων υπάρχουν πολλές επιλογές. Τα περισσότερα φάρμακα δρουν επηρεάζοντας την ντοπαμίνη, δηλαδή τη χημική ουσία του εγκεφάλου που παίζει σημαντικό ρόλο στη συμπεριφορά, στο συγχρονισμό των κινήσεων και την κινητικότητα. Ανάλογα με το στάδιο της νόσου και τις ανάγκες κάθε ασθενούς ξεχωριστά, μπορεί να χορηγηθεί ένα φάρμακο ή συνδυασμός φαρμάκων. Πρέπει να σημειωθεί ότι η φαρμακευτική αγωγή αποδίδει καλύτερα όταν λαμβάνεται με σταθερό πρόγραμμα και όταν συνδυάζεται με καθημερινή άσκηση, υγιεινή διατροφή και επαρκή ύπνο.
- Έχουν τα φάρμακα κάποιες παρενέργειες που πρέπει να προσέχουν οι ασθενείς;
Όλα τα φάρμακα έχουν ανεπιθύμητες ενέργειες, αλλά ειδικά τα φάρμακα που επηρεάζουν την ντοπαμίνη (κυρίως οι αγωνιστές ντοπαμίνης) σχετίζονται με ιδιαίτερες ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως μανία και εθιστικές/παρορμητικές συμπεριφορές (υπερσεξουαλικότητα, τζόγο, υπερβολικές αγορές, πολυφαγία). Πριν από τη χορήγηση ντοπαμινεργικών φαρμάκων γίνεται ειδικό τεστ που αξιολογεί τους ασθενείς. Αν βρεθεί ότι έχουν προδιάθεση, π.χ. για τζόγο, είναι πιθανό να μην τους χορηγηθούν καθόλου αυτά τα φάρμακα ή να τους χορηγηθεί η ελάχιστη δυνατή δόση. Αν τους χορηγηθούν, οι συγγενείς τους πρέπει να βρίσκονται σε εγρήγορση, ειδάλλως μπορεί να υπάρξει πρόβλημα με την ακούσια συμπεριφορά των ασθενών. Εάν ο ασθενής εκδηλώσει τέτοιου είδους παρορμητική συμπεριφορά, πρέπει να ενημερωθεί αμέσως ο νευρολόγος ιατρός, διότι με μία αλλαγή στην αγωγή ή μείωση της δόσης το πρόβλημα μπορεί να λυθεί.
- Πότε συνιστώνται επεμβατικές θεραπείες για τη νόσο Πάρκινσον;
Οι επεμβατικές θεραπείες συνιστώνται όταν τα φάρμακα από το στόμα έχουν μεν καλή δράση, αλλά παύουν να καλύπτουν όλη την ημέρα τον ασθενή, με αποτέλεσμα εκείνος να τα παίρνει πολλές φορές την ημέρα επειδή παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις της κινητικότητάς του (δηλαδή εναλλαγές καλής κινητικότητας ή υπερκινησίας με μειωμένη κινητικότητα ή ακόμα και ακινησία). Αυτό συνήθως συμβαίνει 3-5 χρόνια έπειτα από την έναρξη της φαρμακευτικής αγωγής. Οι επεμβατικές θεραπείες είτε προκαλούν συνεχή ντοπαμινεργική διέγερση, δηλαδή τροφοδοτούν συνεχώς τον οργανισμό με μικροδόσεις ντοπαμίνης (αντλίες), είτε διεγείρουν τον εγκέφαλο με ηλεκτρομαγνητικό πεδίο (νευροδιεγέρτες).
- Ποιες είναι οι επεμβατικές θεραπείες για τη νόσο Πάρκινσον;
Οι ευρύτερα χρησιμοποιούμενες θεραπείες είναι η τοποθέτηση νευροδιεγέρτη DBS, η υποδόρια έγχυση απομορφίνης με ειδική αντλία και η τοποθέτηση αντλίας DUODOPA. Όταν οι θεραπείες αυτές εφαρμόζονται σε προσεκτικά επιλεγμένους ασθενείς μπορούν να παράσχουν για αρκετά χρόνια καλή κινητικότητα και καλή ποιότητα ζωής. Υπενθυμίζεται ότι οι θεραπείες αυτές συνιστώνται στο στάδιο των κινητικών διακυμάνσεων της νόσου Πάρκινσον, αλλά όχι στο τελικό. Το τελικό στάδιο χαρακτηρίζεται από χρήση αναπηρικού αμαξιδίου ή λίγο και υποβοηθούμενο περπάτημα. Αν ο ασθενής βρίσκεται σε αυτή τη φάση, δεν μπορεί να τοποθετηθεί αντλία ή νευροδιεγέρτης.
- Υπάρχουν άλλες θεραπείες;
Οι ασθενείς μπορεί επίσης να χρειασθούν (από τα αρχικά κιόλας στάδια) εντατική φυσικοθεραπεία. Άλλες θεραπείες που μπορεί να τους βοηθήσουν, ανάλογα με τα συμπτώματά τους, είναι εργοθεραπεία, λογοθεραπεία, διατροφική θεραπεία κ.λπ. Το τι θα χρειασθεί, καθορίζεται από τη διεπιστημονική ομάδα που συνήθως αναλαμβάνει τον ασθενή.
- Έχουν λόγους οι πάσχοντες ώστε να είναι αισιόδοξοι για το μέλλον;
Οι εξελίξεις στην αντιμετώπιση της νόσου είναι ραγδαίες, οι έρευνες γι’ αυτήν εντατικές και αναπτύσσονται νέοι τρόποι αξιολόγησης των συμπτωμάτων χωρίς καν να απαιτείται επίσκεψη στον ιατρό. Μερικές από τις κυριότερες εξελίξεις είναι:
- Οι ασθενείς ζουν περισσότερο και με καλύτερη ποιότητα ζωής. Κάποτε, η νόσος Πάρκινσον μείωνε σημαντικά το προσδόκιμο ζωής και οι ασθενείς περνούσαν πολλά χρόνια καθηλωμένοι σε αναπηρικό αμαξίδιο. Σήμερα, με την έγκαιρη, εξατομικευμένη θεραπεία το προσδόκιμο ζωής τους είναι σχεδόν φυσιολογικό. Επιπλέον, οι εξελιγμένες θεραπευτικές μέθοδοι, όπως η εμφύτευση νευροδιεγέρτη, μειώνουν κατά τουλάχιστον μία δεκαετία τα χρόνια με σημαντική αναπηρία, εφόσον εφαρμοστούν την κατάλληλη στιγμή στην πορεία της νόσου. Το κέρδος αυτό είναι πολύ σημαντικό, αν αναλογιστεί κανείς πως η αναπηρία μπορεί να εμφανιστεί μετά από 10-20 χρόνια νόσου. Η νόσος Πάρκινσον καθαυτή δεν είναι θανατηφόρα. Ωστόσο αν δεν γίνει η κατάλληλη θεραπεία σε όλα τα στάδιά της, μπορεί να εμφανιστούν πρώιμες επιπλοκές (π.χ. σοβαρές πτώσεις) που μειώνουν το προσδόκιμο ζωής.
- Διεξάγονται δεκάδες έρευνες για νέες θεραπείες.
- Βελτιώνεται συνεχώς η παρακολούθηση των ασθενών. Όσο νωρίτερα γίνεται αντιληπτή κάθε αλλαγή στην κατάσταση των ασθενών τόσο νωρίτερα γίνεται και η απαιτούμενη προσαρμογή στη θεραπεία. Αυτό προϋποθέτει τακτικό (ανά εξάμηνο) επανέλεγχο από τον γιατρό. Χάρη στην πρόοδο της ιατρικής τεχνολογίας, η παρακολούθηση αυτή μπορεί πια να γίνει και εξ αποστάσεως, με τη βοήθεια εξελιγμένων φορητών ιατρικών συσκευών που χρησιμοποιούνται κατ’ οίκον.
- Γίνεται σημαντική πρόοδος στην εξεύρεση της αιτίας. Η βασική έρευνα για τη νόσο Πάρκινσον σημειώνει τα τελευταία χρόνια σημαντική πρόοδο και υπάρχουν βάσιμες ελπίδες ότι θα αναγνωριστούν τελικά οι αιτίες της. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι στην πλειονότητα των περιπτώσεων η αιτία είναι συνδυασμός γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Ο βαθμός εμπλοκής του καθενός πιστεύεται ότι διαφέρει από άτομο σε άτομο.
- Εξελίσσονται διαρκώς οι υπάρχουσες θεραπείες. Σημαντική πρόοδος παρατηρείται στις επεμβατικές θεραπείες, οι οποίες εφαρμόζονται σε προσεκτικά επιλεγμένους ασθενείς, όταν η λήψη φαρμάκων από το στόμα δεν είναι πια αρκετή για να διατηρηθεί ο έλεγχος των συμπτωμάτων τους. Ήδη χρησιμοποιούμε νέας γενιάς νευροδιεγέρτες, οι οποίοι καταγράφουν τα ηλεκτρικά μηνύματα του εγκεφάλου και βοηθούν τους γιατρούς να συσχετίσουν τα μηνύματα αυτά με τα συμπτώματα των ασθενών. Με τον τρόπο αυτόν γίνεται απόλυτα εξατομικευμένη προσαρμογή της θεραπείας.
- Ποιες είναι οι φορητές συσκευές οι οποίες χρησιμοποιούνται στο σπίτι και αξιολογούν αντικειμενικά τα κινητικά συμπτώματα των ασθενών;
Υπάρχουν δύο ειδών φορητές συσκευές για την αξιολόγηση των ασθενών: το Parkinson-Holter, το οποίο τοποθετείται στη ζώνη του ασθενούς για επτά ημέρες, και το PDMonitor, το οποίο μπορεί να έχει ο ασθενής στο σπίτι του όσο καιρό επιθυμεί. Ειδικότερα:
Το Holter για τη νόσο Πάρκινσον είναι μία συσκευή σε μέγεθος κινητού τηλεφώνου, την οποία χρησιμοποιεί ο ασθενής για λίγες ημέρες και την επιστρέφει στον ιατρό για ανάλυση. Ο ασθενής τη φορά στη ζώνη του κάθε πρωί, ενώ το βράδυ τη βγάζει για να τη φορτίσει. Τη συσκευή ρυθμίζει αρχικά ο γιατρός, εισάγοντας τα στοιχεία και τα ανθρωπομετρικά χαρακτηριστικά του ασθενούς.
Αμέσως μετά την ενεργοποίησή του, το Holter αρχίζει να καταγράφει τα κινητικά συμπτώματα του ασθενούς, όπως τη βραδυκινησία, την υπερκινησία, την ακινησία, τις πτώσεις, το freezing. Διαθέτει επίσης πλήκτρο το οποίο πατά ο ασθενής κάθε φορά που παίρνει τα φάρμακά του. Με αυτόν τον τρόπο πολλοί ασθενείς με σοβαρές κινητικές δυσκολίες λαμβάνουν εξατομικευμένη αγωγή και βλέπουν σημαντική βελτίωση της κατάστασής τους. Μελέτες έχουν δείξει, π.χ., ότι το Holter αξιολογεί με αποτελεσματικότητα 95% τη δυσκινησία, 88% τη βραδυκινησία, 85% το freezing και 92% τις κινητικές διακυμάνσεις (ON-OFF) της νόσου Πάρκινσον».
Το Monitor για τη νόσο Πάρκινσον είναι ένα σύστημα αποτελούμενο από πέντε φορητές συσκευές (αισθητήρες), τις τέσσερις από τις οποίες φορά ο ασθενής σαν βραχιόλια στα χέρια και στα πόδια, και την πέμπτη στη ζώνη του. Το σύστημα αυτό μπορεί να αγοράσει ή να νοικιάσει ο ασθενής για όσο καιρό επιθυμεί και το χρησιμοποιεί σε τακτά χρονικά διαστήματα (συνιστάται χρήση για τουλάχιστον 3 ημέρες το μήνα, ώστε να υπάρχει συστηματική παρακολούθηση).
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Ο Παναγιώτης Ζήκος είναι νευρολόγος, επιμελητής 251 ΓΝΑ και υπεύθυνος Ειδικού Ιατρείου νόσου Πάρκινσον 251 ΓΝΑ. Έχει εξειδίκευση στην επεμβατική αντιμετώπιση της νόσου Πάρκινσον και άλλων συναφών κινητικών διαταραχών. Παρακολουθεί ασθενείς με νόσο Αλτσχάιμερ και Πάρκινσον από το 2001. Έχει φέρει σε πέρας πλήθος επεμβάσεων εμφύτευσης νευροδιεγέρτη και τοποθέτησης αντλίας συνεχούς χορήγησης φαρμάκου. Στο Κέντρο Πάρκινσον και Διαταραχών Μνήμης είναι υπεύθυνος της Διεπιστημονικής Ομάδας. Από το 2008 έχει αναπτύξει εθελοντική δράση, όντας ιδρυτικό μέλος και μέλος του Δ.Σ. της Ελληνικής Εταιρείας Εθελοντών και Ασθενών ν. Πάρκινσον «ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ-ΚΙΝΗΣΗ», ενώ σε ευρωπαϊκό επίπεδο διετέλεσε μέλος του Δ.Σ. της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Ασθενών ν. Πάρκινσον.
Για μεγέθυνση πατήστε ΕΔΩ
