Γράφει ο Παναγιώτης Σαλβάνος, χειρουργός οφθαλμίατρος, εξειδικευμένος στην Παιδοοφθαλμολογία
Tο παιχνίδι και οι αθλητικές δραστηριότητες είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής και της ανάπτυξης των παιδιών. Η εξερεύνηση του κόσμου συνήθως οδηγεί σε γδαρμένα γόνατα. Δυστυχώς όμως και οι τραυματισμοί των ματιών κατά την παιδική ηλικία είναι επίσης πολύ συχνοί. Συνήθως πρόκειται για κάτι απλό, όπως ένας κόκκος άμμου ή ένα τραύμα από ένα δάκτυλο στο μάτι. Όμως μπορεί να είναι και κάτι πολύ πιο σοβαρό.
Τα οφθαλμικά τραύματα επηρεάζουν 3,3-5,7 εκατομμύρια παιδιά το χρόνο σε παγκόσμιο επίπεδο, με τα αγόρια να είναι 4-6 φορές πιο πιθανό να τραυματιστούν σε σχέση με τα κορίτσια, ιδίως μετά την ηλικία των 10 ετών. Παιχνίδια ή αθλήματα που περιλαμβάνουν τη χρήση αεροβόλων όπλων, paintball ή άλλα αιχμηρά αντικείμενα, όπως π.χ. βέλη ή πυροτεχνήματα, ευθύνονται για την πλειονότητα των τραυματισμών. Άλλες αθλητικές δραστηριότητες υψηλού ρίσκου είναι η χρήση τραμπολίνου ή ελατηρίων άσκησης. Τέλος, πέραν των κακώσεων που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού ή των αθλητικών δραστηριοτήτων, τα παιδιά αντιμετωπίζουν επίσης τον κίνδυνο εκούσιου τραυματισμού από τρίτους.
Στον δυτικό κόσμο η πλειονότητα των οφθαλμικών κακώσεων στα παιδιά συμβαίνει στο σπίτι, ενώ στον αναπτυσσόμενο κόσμο εκτός του σπιτιού τους. Σημαντικοί παράγοντες που διαφοροποιούν τις κακώσεις των παιδιών σε σχέση με τους ενήλικες είναι ότι η λήψη του ιστορικού είναι πολλές φορές ανεπαρκής, ενώ συχνά δεν υπάρχουν μάρτυρες.
Τι χρειάζεται, λοιπόν, να γνωρίζουν οι γονείς; Αυτό το άρθρο σκοπεύει να δώσει στους γονείς απλές πληροφορίες, βήμα προς βήμα, για την εκτίμηση και την αρχική αντιμετώπιση των οφθαλμικών κακώσεων στα παιδιά, καθώς και πότε να απευθυνθούν για εξειδικευμένη ενημέρωση, όταν το παιδί τους υποστεί ένα σοβαρό οφθαλμικό τραύμα.
ΚΑΘΟΡΙΣΜΌΣ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΎ ΚΆΚΩΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΏΤΕΣ ΒΟΉΘΕΙΕΣ
Όπως με τα περισσότερα τραύματα, έτσι και με τις κακώσεις των ματιών είναι σημαντικό πρώτα να γίνει αντιληπτός ο μηχανισμός των κακώσεων. Τα οφθαλμικά τραύματα συνοδεύονται από αρκετό πόνο, κλάμα και έλλειψη συνεργασίας, ανάλογα πάντα με την ηλικία του παιδιού, συμπτώματα τα οποία χειροτερεύουν με το τρίψιμο των ματιών. Οι γονείς πρέπει να παραμείνουν ήρεμοι, να καθησυχάσουν το παιδί τους, να το αποτρέψουν από το να τρίβει τα μάτια του και να προσπαθήσουν να βρουν το μηχανισμό κάκωσης:
- Προκλήθηκε το τραύμα από ένα ξένο σώμα, το οποίο μπορεί να είναι ακόμα στο μάτι;
- Προκλήθηκε το τραύμα από αιχμηρό ή αμβλύ αντικείμενο;
ΕΚΤΊΜΗΣΗ ΤΟΥ ΤΡΑΎΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΡΏΤΕΣ ΒΟΉΘΕΙΕΣ
1. Εάν το τραύμα προκλήθηκε από ξένο σώμα:
Πρώτο βήμα: Απομακρύνετε το ξένο σώμα με καθαρό νερό και αποφύγετε το τρίψιμο των ματιών.
Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, πολύς κόσμος περνά τις διακοπές του στην παραλία και είναι συχνό φαινόμενο να μπει άμμος στα μάτια των παιδιών. Σε αυτή την περίπτωση οι γονείς πρέπει να προσπαθήσουν να ανοίξουν τα βλέφαρα και να ξεπλύνουν την οφθαλμική επιφάνεια με καθαρό νερό. Αυτό το βήμα μπορεί να είναι αρκετά δύσκολο λόγω του πόνου που προκαλεί το ξένο σώμα. Είναι πιο εύκολο να πραγματοποιηθεί σε καθιστή ή ξαπλωτή θέση και μπορεί να χρειάζεται και δεύτερο άτομο για να ακινητοποιήσει το παιδί και να το εμποδίσει να τρίβει τα μάτια του. Το τρίψιμο των ματιών μπορεί να χειροτερεύσει το τραύμα, καθώς το ξένο σώμα πιέζεται βαθύτερα, αυξάνοντας έτσι την εκδορά που προκαλεί στην οφθαλμική επιφάνεια και τον κίνδυνο μόλυνσης.
Κατά την πλύση των ματιών, πρέπει να θυμόμαστε ότι μικρά ξένα σώματα μπορεί να σφηνωθούν στην οπίσθια επιφάνεια των βλεφάρων. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, μετά το πλύσιμο της οφθαλμικής επιφάνειας, μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς το φακό του κινητού για να ελέγξει όσο καλύτερα γίνεται για ενδεχόμενη ύπαρξη ξένου σώματος στα βλέφαρα. Εάν είστε σίγουροι ότι απομακρύνατε όλα τα ξένα σώματα, αποτρέψτε το παιδί σας από το να τρίβει τα μάτια του. Εάν έχετε διαθέσιμες σταγόνες τεχνητών δακρύων, μπορείτε να τις χρησιμο- ποιήσετε όσο συχνά χρειάζεται, ώστε να μειωθούν ο ερεθισμός και ο πόνος από το τραύμα.
Δεύτερο βήμα: Απευθυνθείτε σε οφθαλμίατρο.
Καλό θα ήταν να μην τοποθετηθεί κάποιος επίδεσμος ή πίεση στο μάτι που έχει ξένο σώμα. Εάν δεν είστε σίγουροι ότι αφαιρέθηκαν όλα τα ξένα σώματα ή εάν το παιδί παραπονιέται για πόνο, το μάτι είναι κόκκινο και ερεθισμένο, πρέπει να απευθυνθείτε οπωσδήποτε σε οφθαλμίατρο. Κατά τη μεταφορά, πρέπει τα παιδιά να αποτρέπονται από το να τρίβουν τα μάτια τους. Ο παιδοοφθαλμίατρος μπορεί εν συνεχεία να αφαιρέσει όλα τα εναπομείναντα ξένα σώματα και να εκτιμήσει την εκδορά στον κερατοειδή (το μπροστινό γυαλάκι του). Ανάλογα με την έκταση του τραύματος, τοποθετείται πιεστική επίδεση με αντιβιοτική αλοιφή για τις πρώτες 24 ώρες και δίνονται οι απαραίτητες οδηγίες για την περαιτέρω αντιμετώπιση, μετά την αφαίρεση του επιδέσμου. Η αγωγή αυτή περιλαμβάνει κατά κα- νόνα αντιβιοτικές και ενυδατικές σταγόνες ή αλοιφή, που πρέπει να χρησιμοποιούνται εντός της βλεφαρικής σχισμής για μία εβδομάδα μετά την αφαίρεση του επιδέσμου ώστε να αποφευχθεί η λοίμωξη.
2. Εάν το τραύμα προκλήθηκε από αιχμηρό ή αμβλύ αντικείμενο:
Σε αυτήν την περίπτωση υπάρχουν τρεις διαφορετικοί τύποι τραυματισμού:
- Εκδορές: Η συνηθέστερη αιτία είναι εκδορά στην επιφάνεια του ματιού από νύχι ή ένα παιχνίδι.
- Αμβλύ τραύμα: Απευθείας χτύπημα με μπάλα, μπουνιά ή αγκωνιά στο οποίο η ενέργεια που διαχέεται στο μάτι δεν είναι αρκετή ώστε να καταλήξει σε ρήξη του βολβού.
- Ρήξη: Αμβλύ τραύμα όπως ανωτέρω, με αρκετή όμως ενέργεια που οδηγεί σε ρήξη του οφθαλμού.
- Διάτρηση: Μετά από απευθείας τρώση με αιχμηρά αντικείμενα όπως γυαλί, αγκάθι φυτών, μαχαίρι ή βλήματα.
Οι τελευταίες δύο κατηγορίες τραυμάτων είναι πολύ πιο σοβαρές και απαιτούν άμεση χειρουργική αντιμετώπιση.
- Ένα εμφανές μεγάλο και βαθύ τραύμα στην επιφάνεια του ματιού.
- Μεγάλο ξένο σώμα σφηνωμένο στο βολβό, π.χ. αγκίστρι, πρόκα ή βέλος.
- Σημαντική αιμορραγία.
- Σημαντικός μώλωπας ή αιμάτωμα στα βλέφαρα που δεν τους επιτρέπει να ανοίξουν.
- Ζάλη, ναυτία, εφίδρωση, εμετός ή βραδυκαρδία με τις οφθαλμικές κινήσεις.
- Ανώμαλη κόρη του ματιού (το κεντρικό μαύρο τμήμα του ματιού).
- Το παιδί αναφέρει άλλα συμπτώματα, όπως μείωση της όρασης, διπλωπία, αστραπές (φωταψίες), μυγάκια, γραμμές ή μια σκιά στο οπτικό πεδίο.
Τα νήπια και τα παιδιά εξερευνώντας το περιβάλλον τους μπορεί να αποκτήσουν πρόσβαση σε ουσίες πουπροκαλούν έγκαυμα στην οφθαλμική επιφάνεια, όταν έρθουν σε επαφή με τα μάτια. Εάν αυτό συμβεί στο παιδί σας, το σημαντικότερο είναι να γίνει άμεση πλύση των ματιών για τουλάχιστον 10 με 15 λεπτά με άφθονο καθαρό νερό και να αναζητήσετε άμεσα οφθαλμίατρο.
Στο παιχνίδι, στις αθλητικές δραστηριότητες, στην εκδρομή και τα ταξίδια, καλό είναι να έχουμε μαζί μας μία τσάντα πρώτων βοηθειών. Νερό ή φυσιολογικός ορός για τον καθαρισμό της πληγής, γάζες, ψαλίδια, λαβίδα και επίδεσμοι μπορεί πάντα να αποδειχθούν χρήσιμα. Οι ενυδατικές σταγόνες (τεχνητά δάκρυα) και ένα αντιβιοτικό κολλύριο μπορεί να βοηθήσουν στην αρχική αντιμετώπιση ενός οφθαλμικού τραύματος κατόπιν συνεννόησης με τον οφθαλμίατρό σας, ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος λοίμωξης.
ΠΑΝΑΓΙΏΤΗΣ ΣΑΛΒΆΝΟΣ
Ο Παναγιώτης Σαλβάνος είναι χειρουργός οφθαλμίατρος εξειδικευμένος στη Χειρουργική Υαλώδους-Αμφιβληστροειδούς και στην Παιδοοφθαλμολογία. Σπούδασε Ιατρική στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ειδικεύτηκε στην Οφθαλμολογία στη Νορβηγία. Είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο του Όσλο με αντικείμενο έρευνας την απεικόνιση αμφιβληστροειδούς σε ασθενείς με αποκόλληση και ενδοφθάλμιο όγκο. Διακρίθηκε μεταξύ των τριών πρώτων οφθαλμίατρων στο Ευρωπαϊκό Δίπλωμα Οφθαλμολογίας. Διετέλεσε επί σειρά πέντε ετών πρόεδρος του Οφθαλμολογικού Συλλόγου του Όσλο.
