Το διαδικτυακό σεμινάριο με τίτλο «Το εξελισσόμενο τοπίο του ρυθμιστικού πλαισίου της ΕΕ, Ευκαιρίες και Προκλήσεις» πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή διεθνών εμπειρογνωμόνων σε θέματα πολιτικής ελέγχου του καπνίσματος, οι οποίοι ασχολήθηκαν με τις πτυχές του ρυθμιστικού πλαισίου για τη μείωσης της βλάβης από το κάπνισμα από την οπτική γωνία των ρυθμιστικών αρχών, αλλά και από αυτή του καταναλωτή.
Εισαγωγή: Σκέψεις σχετικά με τη νομιμότητα των κανονισμών για τη νικοτίνη
Ο συντονιστής Karl Erik Lund, PhD, Ανώτερος Ερευνητής στο Νορβηγικό Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας, με εμπειρία σχεδόν 40 ετών στον έλεγχο του καπνίσματος και την έρευνα για τον καπνό σε κρατικές υπηρεσίες, μοιράστηκε γενικές σκέψεις σχετικά με τη νομιμότητα των κανονισμών για τη νικοτίνη και τόνισε ορισμένα από τα διλήμματα που αντιμετωπίζουν οι ρυθμιστικές αρχές κατά τη διαμόρφωση της σχετικής πολιτικής. Οι ρυθμιστικές αρχές πρέπει να καθορίσουν το όριο μεταξύ μιας ηθικά δικαιολογημένης παρέμβασης και της υπερβολικής παραβίασης του δικαιώματος των χρηστών να «ζουν σύμφωνα με τις επιλογές τους» ως ενημερωμένα άτομα. Υπάρχει η πεποίθηση ότι ο κόσμος δεν είναι ενημερωμένος και ως εκ τούτου δεν γνωρίζει τους κινδύνους.
Ο Δρ. Lund παρουσίασε τα ευρήματα μιας νορβηγικής μελέτης, η οποία εντόπισε τρεις τύπους χρηστών νικοτίνης που εμφανίζουν διακριτή συμπεριφορά όταν πρόκειται να αλλάξουν τις καπνιστικές τους συνήθειες: αυτοί που συνεχίζουν να κάνουν χρήση παρά τη δυσφορία τους και τη γνώση των κινδύνων – οι οποίοι είναι δεκτικοί σε περιοριστικά μέτρα και είναι οι καλύτεροι υποψήφιοι για να κόψουν το κάπνισμα (Δυσαρμονικοί Καπνιστές: περίπου 30%)˙ οι αμφιλεγόμενοι χρήστες, των οποίων η συμπεριφορά έχει συχνές διακυμάνσεις και είναι απρόβλεπτη (Αμφίθυμοι Καπνιστές: περίπου 20%). Τέλος, οι χρήστες οι οποίοι, ενώ γνωρίζουν τους κινδύνους, δεν επιθυμούν να κόψουν τη συνήθειά τους και δεν θα συμμορφωθούν εύκολα με τους περιορισμούς των ρυθμιστικών αρχών (Αρμονικοί Καπνιστές: περίπου 50%). Οι πληροφορίες σχετικά με το πλήθος και τη συμπεριφορά κάθε κατηγορίας χρηστών είναι σημαντικές για τους υπεύθυνους χάραξης
πολιτικής, προκειμένου να αποφασίσουν τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν.
Τέλος, παρατηρείται συχνά πως τα στοιχεία που παρουσιάζονται από τις έρευνες αποσκοπούν κυρίως στο να παρέχουν μια νομιμοποιητική και ηθική βάση για μέτρα που οι κυβερνήσεις και οι ρυθμιστικές αρχές έχουν ήδη αποφασίσει να προωθήσουν. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, καταλήγουμε σε αποδείξεις που βασίζονται σε πολιτικές και όχι σε πολιτικές που βασίζονται σε αποδείξεις, κατέληξε ο Δρ. Lund.
Τι χρειάζονται οι καταναλωτές από τις ρυθμιστικές αρχές
Ο Damian Sweeney, ιδρυτικό μέλος της ένωσης καταναλωτών New Nicotine Alliance Ireland (NNA Ireland) και συνεργάτης των European Tobacco Harm Reduction Advocates (ETHRA), έκανε μια σύντομη επισκόπηση των οργανώσεων και των δραστηριοτήτων τους. Περιέγραψε την τρέχουσα πολιτική της ΕΕ γύρω από τα ασφαλέστερα προϊόντα νικοτίνης και πώς αυτή σχετίζεται με τους καταναλωτές. Ο κ. Sweeney ανέλυσε επίσης τις επιπτώσεις της Οδηγίας για τους Ειδικούς Φόρους Κατανάλωσης Καπνού και της Οδηγίας για τα Καπνικά Προϊόντα, υπογραμμίζοντας την εστίαση αυτών στους κινδύνους για τη νεολαία και όχι στις ευκαιρίες για μείωση της βλάβης. Εξέφρασε την ανησυχία του για τις πιθανές απαγορεύσεις γεύσεων και περιορισμούς στην περιεκτικότητα νικοτίνης, υποστηρίζοντας ότι αυτές θα μπορούσαν να εμποδίσουν τη μετάβαση των καπνιστών σε ασφαλέστερες εναλλακτικές λύσεις.
Ο κ. Sweeney τάχθηκε υπέρ ενός στόχου για απαγόρευση του καπνίσματος και όχι για απαλλαγή από τον καπνό (που είναι ο στόχος της πολιτικής της ΕΕ για την καταπολέμηση του καρκίνου), τονίζοντας ότι η καύση είναι η κύρια αιτία εμφάνισης καρκίνου. Μοιράστηκε προσωπικές του εμπειρίες για να καταδείξει τη σημασία των γεύσεων για τη διακοπή του καπνίσματος, την ανάγκη για ευρεία επιλογή προϊόντων νικοτίνης και την προσιτή τιμή για την ενθάρρυνση των καπνιστών να στραφούν σε ασφαλέστερες εναλλακτικές λύσεις. Προειδοποίησε ότι οι περιοριστικές πολιτικές μπορεί να οδηγήσουν σε αύξηση φαινομένων μαύρης αγοράς, στη χρήση αυτοσχέδιων προϊόντων (όπως μείγματα για άτμισμα) που μπορεί να είναι επικίνδυνα, και τελικά στην επιστροφή στο κάπνισμα. Ο κ. Sweeney ζήτησε μεγαλύτερη συμμετοχή των καταναλωτών στη χάραξη πολιτικής που μπορούν να πετύχουν μέσω της ένταξης σε υπάρχουσες ενώσεις ή της δημιουργίας νέων.
Τι μπορεί και τι πρέπει να γίνει; Πολιτικές ελέγχου του καπνίσματος 2.0
Ο Clive Bates, Διευθυντής της Counterfactual, παρουσίασε ένα ιστορικό πλαίσιο για τον έλεγχο του καπνίσματος, σημειώνοντας ότι πολλές στρατηγικές από τη δεκαετία του 1990 είναι πλέον ξεπερασμένες. Επισήμανε τις σημαντικές συνέπειες της χρήσης καπνού στην υγεία και τόνισε ότι οι επιπτώσεις της είναι συγκρίσιμες με εκείνες της πανδημίας COVID-19, καθώς 700.000 άτομα πεθαίνουν από τη χρήση καπνού κάθε χρόνο στην ΕΕ. Εστίασε στον φιλόδοξο στόχο της ΕΕ να μειώσει τη χρήση καπνού από τους ενήλικες σε λιγότερο από 5% έως το 2040 και δήλωσε ότι αυτό είναι απίθανο να επιτευχθεί χωρίς επαναξιολόγηση των υφιστάμενων στρατηγικών. Η χρήση της νικοτίνης δεν πρόκειται να εξαφανιστεί, είπε, και προσέθεσε ότι «πρέπει να κατανοήσουμε γιατί καπνίζει ο κόσμος». Έρευνα του Καθ. Neal Benowitz, ειδικού σε θέματα νικοτίνης, εντόπισε διάφορα αντιληπτά από τον χρήστη οφέλη της νικοτίνης, όπως η διέγερση, η χαλάρωση, η ρύθμιση της διάθεσης, ο έλεγχος του βάρους κ.λπ., τα οποία συμβάλλουν στην ελκυστικότητά της για περίπου 1,3 δισεκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως.
Ο κ. Bates παρουσίασε στοιχεία που αποδεικνύουν ότι μια σειρά προϊόντων νικοτίνης, όπως το ηλεκτρονικό τσιγάρο, τα προϊόντα θερμαινόμενου καπνού και το snus, είναι πολύ ασφαλέστερες εναλλακτικές λύσεις έναντι του καπνίσματος, λόγω της έλλειψης έκθεσης στην πίσσα. Χρησιμοποιώντας την περίπτωση της Σουηδίας ως απόδειξη της έννοιας της στρατηγικής μείωσης της βλάβης από το κάπνισμα, συνέκρινε το κάπνισμα και τη χρήση νικοτίνης στη Σουηδία και τη Γερμανία. Τόνισε τα ευρήματα που δείχνουν ότι τα χαμηλότερα ποσοστά καπνίσματος στη Σουηδία και η μεγαλύτερη χρήση snus έχουν ως αποτέλεσμα σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα, καθώς και χαμηλότερα ποσοστά άλλων καρκίνων. Η απαγόρευση του snus από την ΕΕ στερεί από εκατομμύρια καπνιστές στην Ευρώπη μια ασφαλέστερη εναλλακτική λύση, είπε, και παρουσίασε στοιχεία που δείχνουν ότι τα εναλλακτικά προϊόντα είναι πολύ λιγότερο επικίνδυνα από τα παραδοσιακά τσιγάρα. Σε αντίθεση με την ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο, σημείωσε τις θετικές τάσεις στη διακοπή του καπνίσματος που συνδέονται με την αυξημένη χρήση ατμίσματος ή θερμαινόμενων προϊόντων καπνού, ιδίως στη Νέα Ζηλανδία και την Ιαπωνία.
Καθώς αρχίζει η διαδικασία τροποποίησης των οδηγιών της ΕΕ για τα προϊόντα καπνού, πρέπει να κατανοήσουμε ότι «η χάραξη πολιτικής για το κάπνισμα και τη νικοτίνη είναι η τέχνη των ελιγμών ανάμεσα σε συμβιβασμούς και ακούσιες συνέπειες», δήλωσε. Εξέφρασε την αντίθεσή του προειδοποιώντας ότι τα μέτρα που αποσκοπούν στη μείωση της ελκυστικότητας του ατμίσματος -όπως οι απαγορεύσεις και οι φόροι- είναι πιθανό να οδηγήσουν σε αύξηση των ποσοστών καπνίσματος και του παράνομου εμπορίου. Αναφέρθηκε σε διάφορες μελέτες και υπογράμμισε την ανάγκη χάραξης πολιτικής με βάση τα αποδεικτικά στοιχεία στη ρύθμιση του καπνίσματος και των προϊόντων νικοτίνης.
Ο κ. Bates παρουσίασε επίσης μια σειρά από ζητήματα που είναι «εκτός ελέγχου» των ρυθμιστικών αρχών, ξεκινώντας από την πρωτοφανή κατάσταση στο παράνομο εμπόριο και την εφοδιαστική αλυσίδα: υπάρχει ένα πολύ ευρύ φάσμα προϊόντων που εισέρχονται στην ΕΕ, με ένα σημαντικό μέρος να προέρχεται από την Κίνα. Οι διαστάσεις του εμπορίου προϊόντων ατμίσματος (ηλ. τσιγάρο) μιας χρήσεως είναι τεράστιες, με ελάχιστο έλεγχο στα μεγάλα λιμάνια, τα οποία συχνά λυμαίνονται εγκληματικά κυκλώματα. Τέλος, παρατηρείται μεγάλη αύξηση των διαδικτυακών πωλήσεων και της επικοινωνίας μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Ο κ. Bates υποστήριξε ότι οι στρατηγικές για τον έλεγχο του καπνίσματος πρέπει να αλλάξουν δίνοντας προτεραιότητα στην συναίνεση κατόπιν ενημέρωσης αντί του εξαναγκασμού. Οι κανονιστικές ρυθμίσεις για να είναι αποτελεσματικές θα πρέπει να επικεντρωθούν στην παροχή ασφαλέστερων εναλλακτικών προϊόντων καπνού στη θέση των προϊόντων υψηλού κινδύνου, πρόσθεσε. Υπογράμμισε επίσης τη σημασία της αντιμετώπισης των προβλημάτων των νέων, αναγνωρίζοντας ότι η πρωταρχική εστίαση πρέπει να είναι στους ενήλικες καπνιστές.
Θα ανταποκριθεί η νέα Οδηγία στις προσδοκίες;
Η απάντηση στο κατά πόσο η νέα Οδηγία θα ανταποκριθεί στις προσδοκίες, μπορεί να διαφέρει ανάλογα με την οπτική γωνία του νομοθέτη ή του καταναλωτή, είπε ο καθηγητής Andrzej Fal, MD, PhD, MBA, FAAAAI, Πρόεδρος της Πολωνικής Εταιρείας Δημόσιας Υγείας – Διευθυντής του Ινστιτούτου Ιατρικής Επιστήμης του UKSW. Αναφέρθηκε στη διαχρονική εξέλιξη της χρήσης καπνού και στην αργή πρόοδο που σημειώνεται στη μείωση των ποσοστών καπνίσματος στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Πολωνία. Η χρονική στιγμή της αναθεώρησης της Οδηγίας TPD, 20 χρόνια μετά την έκδοση της πρώτης Οδηγίας, είναι κατάλληλη από την άποψη της δημόσιας υγείας, καθώς μπορούμε να παρατηρήσουμε τα αποτελέσματα των πολιτικών και τις συστημικές αλλαγές, είπε. Ο Καθηγητής, που έχει προτείνει διάφορα ρυθμιστικά μέτρα στο πολωνικό κοινοβούλιο -μεταξύ των οποίων, την αύξηση των ειδικών φόρων κατανάλωσης στα προϊόντα καπνού και την αδειοδότηση των σημείων πώλησης- υποστηρίζει ότι οι αλλαγές αυτές είναι απαραίτητες για την αντιμετώπιση του αυξανόμενου αριθμού καπνιστών και την ευθυγράμμιση με τους στόχους της δημόσιας υγείας.
Προκειμένου να βελτιωθούν σημαντικά οι δυνατότητες ελέγχου και καταπολέμησης του εθισμού, υποστήριξε ότι η νέα Οδηγία TPD θα πρέπει, μεταξύ άλλων:
-να θεσμοθετήσει την υποχρέωση των κρατών μελών να χρησιμοποιούν τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης ως εργαλείο καθιστώντας τα προϊόντα λιγότερο προσιτά, καθώς και να κατατάσσουν τα προϊόντα που καλύπτονται από την Οδηγία ανάλογα με τη βλαπτικότητά τους («λιγότερη βλάβη, λιγότεροι φόροι»).
-να προβλέπει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να διεξαγάγουν έρευνα για να αποσαφηνίσουν εάν και ποια προϊόντα είναι λιγότερο επιβλαβή και εάν η χρήση τους από τους καπνιστές είναι δικαιολογημένη, προκειμένου να καταπολεμηθεί ο εθισμός.
-να απαιτήσει την καταγραφή και, κατά συνέπεια, την αδειοδότηση όλων των σημείων πώλησης που μπορούν να διαθέτουν τα προϊόντα που αφορά η Οδηγία.
Όσον αφορά τις στρατηγικές και τις πολιτικές για τη διακοπή του καπνίσματος, ο Καθηγητής ήταν επικριτικός απέναντι στις αντιρρήσεις που προβάλλουν οργανώσεις όπως η Ευρωπαϊκή Πνευμονολογική Εταιρεία σχετικά με τις τεκμηριωμένες προσεγγίσεις για τη θεραπεία της ΧΑΠ. Αντιθέτως, σημείωσε, η Βρετανική Εταιρεία Θώρακος, με αφορμή το πρόσφατο Νομοσχέδιο για το Κάπνισμα και το Άτμισμα (Tobacco and Vapes Bill), προσφέρει την υποστήριξή της στη χρήση του ατμίσματος από τους καπνιστές στην προσπάθειά τους να κόψουν το τσιγάρο.
Σχολιάζοντας τα στοιχεία που ανέφερε ο Δρ. Lund, δηλαδή ότι περίπου το 30% των καπνιστών είναι πρόθυμοι να κόψουν το τσιγάρο, ο Καθηγητής Fal επισήμανε την ανάγκη τα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν τα διδάγματα από τις επιτυχημένες πολιτικές των Βόρειων χωρών μεταξύ άλλων. Καταλήγοντας, υποστήριξε πως ο συνδυασμός πολλαπλών εργαλείων και στρατηγικών, συμπεριλαμβανομένων των ειδικών φόρων κατανάλωσης, θα μπορούσε να οδηγήσει σε καλύτερα αποτελέσματα όσον αφορά τη διακοπή του καπνίσματος.
Δείτε παρακάτω το βιντεοσκοπημένο διαδικτυακό σεμινάριο:
