Σύνδρομο Σχετικής Έλλειψης Ενέργειας στον αθλητισμό: όλα όσα πρέπει να γνωρίζουν οι αθλητές

Γράφουν οι
Αθανασοπούλου Φωτεινή, MSc Κλινική Διαιτολόγος – Αθλητική Διατροφολόγος, Επιστημονική Συνεργάτης Bioiatriki+ Nutrition
Ιωάννα Αδαμίδου MS, RD, Διαιτολόγος – Διατροφολόγος & Βιολόγος, Υπεύθυνη Bioiatriki+ Nutrition, Θεσσαλονίκη, Επιστημονική Συνεργάτης ΒιοΚλινικής Θεσσαλονίκης

Το Σύνδρομο Σχετικής Έλλειψης Ενέργειας στον Αθλητισμό (Relative Energy Deficiency in Sport, RED-S) είναι μια διαταραχή που πλήττει αρκετούς αθλητές και συχνά παραμένει αδιάγνωστη για μεγάλο χρονικό διάστημα. Από το 2018 αποτελεί το εξελιγμένο κλινικό μοντέλο της “Αθλητικής Τριάδας Γυναικών” (Female Athlete Triad) που εξ’ ορισμού αφορούσε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, με κύρια έκφρασή του σε πρωταθλήτριες υψηλού επιπέδου, και τα εξής 3 βασικά χαρακτηριστικά: αμηνόρροια (απουσία περιόδου / εμμήνου ρύσεως), διαταραγμένη πρόσληψη τροφής και μειωμένη οστική πυκνότητα. Ο εξελιγμένος κλινικός όρος RED-S προέκυψε από πληθώρα επιστημονικών δεδομένων που κατέδειξαν ότι η χαμηλή διαθεσιμότητα ενέργειας εμφανίζεται τόσο σε γυναίκες όσο και σε άντρες αθλητές και συνδέεται με εκτεταμένο εύρος δυσμενών επιπτώσεων για την υγεία και την αθλητική επίδοση.

Διαθεσιμότητα ενέργειας στον αθλητισμό & ομάδες κινδύνου RED-S

Το ανθρώπινο σώμα έχει ανάγκη από τροφή (θερμίδες, θρεπτικά συστατικά) προκειμένου να εκτελέσει τις λειτουργίες που απαιτούνται για επιβίωση και καλή υγεία. Οι θερμιδικές ανάγκες των αθλητών είναι αυξημένες προκειμένου να καλύπτονται οι απαιτήσεις σώματος και αθλήματος.

Διαθέσιμη ενέργεια (kcal) = θερμίδες που προσλαμβάνονται από την τροφή – θερμίδες που καταναλώνονται κατά την άσκηση / άλιπη μάζα σώματος (kg)

Το RED-S εμφανίζεται με αυξημένη συχνότητα σε αθλήματα όπου το χαμηλό σωματικό βάρος προσφέρει κάποιο πλεονέκτημα, αλλά και ακούσια σε αθλητές κάθε ηλικίας κατά τη διάρκεια κύκλων αυξημένου προπονητικού φορτίου, όπου η διατροφή δεν έχει προσαρμοστεί στις αυξημένες καύσεις του σώματος. Μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν:

• Οι νεαροί αθλητές, αφού βρίσκονται σε ανάπτυξη που συνοδεύεται από υψηλές διατροφικές απαιτήσεις.  
• Οι elite αθλητές, καθώς η ανταγωνιστική φύση του αθλήματος σε υψηλό επίπεδο, η πειθαρχημένη τους φύση αλλά και η πίεση εκ μέρους των προπονητών μπορούν να οδηγήσουν σε ακρότητες με στόχο την επίτευξη βέλτιστης σύστασης σώματος.
• Οι αθλητές αντοχής (ποδηλασία, κωπηλασία, δρομικά αγωνίσματα στίβου, μαραθώνιος, κολύμβηση κ.α.), καθώς γνωρίζουν ότι το χαμηλό σωματικό βάρος αποτελεί πλεονέκτημα για το άθλημά τους και συχνά προσπαθούν σκόπιμα να το μειώσουν.
• Οι αθλητές σε αισθητικά αθλήματα (ενόργανη γυμναστική, καλλιτεχνικό πατινάζ στον πάγο, αλλά και μπαλέτο), όπου η έμφαση που δίδεται στην καλλίγραμμη εικόνα σώματος, για αισθητικούς και τεχνικούς λόγους, μεγεθύνει τον κίνδυνο υιοθέτησης ακραίων διατροφικών συμπεριφορών.

Προειδοποιητικά σημάδια & επιπτώσεις RED-S

Το ανθρώπινο σώμα μπορεί να προσαρμοστεί σε κατάσταση χαμηλής ενεργειακής διαθεσιμότητας, δίνοντας προτεραιότητα στις επείγουσες φυσιολογικές διεργασίες και παρακάμπτοντας άλλες, όπως το κινητό τηλέφωνο μπαίνει σε “power saving mοde” διακόπτοντας τη λειτουργία ορισμένων εφαρμογών για εξοικονόμηση ενέργειας.

Σε αρχική φάση, ο αθλητής παρουσιάζει αφυδάτωση, μυϊκές κράμπες, αδυναμία ή πρόωρη κόπωση κατά την προπόνηση, που συχνά περνούν απαρατήρητα. Οι δυσμενείς επιπτώσεις του RED-S εξελίσσονται προοδευτικά καθώς το έλλειμμα ενέργειας εντείνεται, οπότε και επέρχεται πραγματική απώλεια σωματικής δύναμης και μυϊκού ιστού αφού το σώμα μπαίνει στη διαδικασία να καταβολίσει σκελετικούς μύες προκειμένου να υποστηρίξει πιο σημαντικές λειτουργίες του σώματος (αναπνοή, καρδιακή λειτουργία). Εάν το RED-S παραμένει αδιάγνωστο για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι επιπτώσεις για την υγεία σοβαρεύουν και είναι οι εξής:

• Ενδοκρινολογικές / ορμονικές διαταραχές: μειωμένη έκκριση οιστρογόνων ή τεστοστερόνης, αμηνόρροια, προβλήματα γονιμότητας και στα δύο φύλα
• Υγεία οστών: μείωση οστικής πυκνότητας και στα δύο φύλα, με συναπεγόμενο αυξημένο κίνδυνο καταγμάτων 
• Μεταβολικές διαταραχές: μείωση μεταβολικού ρυθμού ηρεμίας (RMR), μειωμένη αντοχή, σημαντική απώλεια βάρους
• Αιματολογικές διαταραχές: χαμηλά επίπεδα σιδήρου και φερριτίνης, υποθερμία (δυσανεξία στο κρύο)
• Καρδιαγγειακή υγεία: καρδιακές ανωμαλίες (βραδυκαρδία ή ορθόσταση), ενδοθηλιακή δυσλειτουργία και δυσλιπιδαιμία σε αθλήτριες με αμηνόρροια
• Διαταραγμένη λειτουργία ανοσοποιητικού: αυξημένη πιθανότητα μόλυνσης
• Γαστρεντερικές διαταραχές: καθυστερημένη γαστρική κένωση, μειωμένη απορρόφηση θρεπτικών συστατικών, δυσκοιλιότητα
• Μειωμένος νευρομυϊκός συντονισμός: κίνδυνος τραυματισμού
• Ψυχολογικές και άλλες διαταραχές: αδυναμία συγκέντρωσης, προβλήματα σε δόντια και ούλα, άγχος, κατάθλιψη, διαστρεβλωμένη εικόνα σώματος, συνεχής ενασχόληση με το σωματικό βάρος και το φαγητό, υπερπροπόνηση, χρήση καθαρτικών ή χαπιών αδυνατίσματος κ.α.

Χρήσιμες συμβουλές για πρόληψη RED-S

• Περιορίστε το ζύγισμα σε 1 φορά την εβδομάδα.
• Συνειδητοποιήστε ότι οι πιο αδύνατοι αθλητές δεν είναι απαραίτητα πιο γρήγοροι ή ανταγωνιστικοί.
• Αξιολογήστε τις προσωπικές σας ικανότητες, στοχεύστε στην αυτοβελτίωση και αποφύγετε τη διαρκή σύγκριση με άλλους αθλητές. Το βέλτιστο βάρος για υγεία και καλή αθλητική επίδοση είναι διαφορετικό για τον καθένα.
• Συνειδητοποιήστε ότι η υγεία σας είναι πιο σημαντική από ένα πιθανό αγωνιστικό πλεονέκτημα, και ότι χωρίς υγεία η νίκη δεν μπορεί να επιτευχθεί.
• Σκεφτείτε τις θερμίδες ως καύσιμο για την επίδοσή σας: Προτού υιοθετήσετε μια εξαντλητική διατροφή, συμβουλευτείτε έναν αθλητικό διαιτολόγο – διατροφολόγο για αξιολόγηση της διατροφικής σας συμπεριφοράς, των συμπτωμάτων που βιώνετε αλλά και των διατροφικών απαιτήσεων του αθλήματός σας, με στόχο την ορθή διατροφική υποστήριξη για καλή θρέψη και βέλτιστη αθλητική απόδοση.

Πηγές:

• Brown University, Relative Energy Deficiency in Sport (RED-S): https://www.brown.edu/campus-life/health/services/promotion/nutrition-eating-concerns-sports-nutrition/relative-energy-deficiency-sport-red-s
• Dipla et al. (2021) Relative energy deficiency in sports (RED-S): elucidation of endocrine changes affecting the health of males and females. Hormones: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32557402/
• Mountjoy et al. (2018) IOC Consensus Statement on Relative Energy Deficiency in Sport (RED-S): 2018 update. British Journal of Sports Medicine: https://bjsm.bmj.com/content/52/11/687