Ιατρικά προβλήματα κατά τον πόλεμο 1940-41 και την Κατοχή

Γράφει ο Γεράσιμος Α. Ρηγάτος, ιατρός-συγγραφέας, άμ. επικ. καθηγητής Ιατρικής και επίτ. δρ Παιδαγωγικού Τμήματος Δ.Ε. Πανεπιστημίου Αθηνών

Επετειακή μέρα σήμερα. Αν και πέρασαν 79 χρόνια από τότε, δεν πρέπει να ξεχνάμε αυτά που με προφορικό ή γραπτό λόγο μάς άφησαν οι προηγούμενες γενιές. Τα πολεμικά γεγονότα, οι συνθήκες του μετώπου, η τραγική κατάσταση του λαού κατά την Κατοχή, κυρίως δε η πείνα, διαμόρφωσαν μια ιδι-
αίτερη νοσολογία, που δεν περιλαμβανόταν σε αυτά που ως τότε ήξεραν και αντιμετώπιζαν οι υγειονομικοί.

Αρχίζοντας από τα πολεμικά γεγονότα του μετώπου, οι γιατροί είχαν να αντιμετωπίσουν πολυσύνθετα τραύματα, επιπλεγμένα με κατάγματα, μολυσμένα με υλικά του περιβάλλοντος. Και η αντιμετώπιση δεν γινόταν σε οργανωμένα νοσοκομεία, με όλες τις σχετικές διευκολύνσεις και τα ανάλογα υλικά. Συχνά το χειρουργικό τραπέζι ήταν το φορείο τοποθετημένο κάπου ψηλότερα, ο φωτισμός γινόταν με λάμπες πετρελαίου ή λουξ, με ανεπάρκεια υλικών και με ταχύρρυθμα εκπαιδευμένο εθελοντικό νοσηλευτικό προσωπικό, που προσφερόταν με αυταπάρνηση. Πολλές φορές, ενώ γινόταν η επέμβαση, το εχθρικό Πυροβολικό ή τα αεροπλάνα εξακολουθούσαν να βομβαρδίζουν. Αναφέρονται γιατροί και εθελόντριες ή σπουδασμένες και έμπειρες νοσηλεύτριες που σκοτώθηκαν κάτω από τέτοιες συνθήκες. Ανάμεσά τους ο καθηγητής της Χειρουργικής Ξενοφών Κοντιάδης και οι συνεργάτες του, καθώς και οι νοσηλεύτριες που βοηθούσαν στην αντιμετώπιση τραυματία σε προσωρινό νοσοκομείο εκστρατείας. Όπως έχει πιστοποιηθεί, μετά τους αξιωματικούς και οπλίτες του Πεζικού, πρώτοι σε νεκρούς και τραυματίες από τα άλλα Όπλα ήταν οι Υγειονομικοί.

Ένα εξίσου σημαντικό με τα πολεμικά τραύματα υγειονομικό πρόβλημα ήταν τα κρυοπαγήματα. Η ανεπαρκής ή ακατάλληλη ένδυση και υπόδηση των στρατιωτών μας, το ορεινό της περιοχής, το ψυχρό και υγρό της εποχής, τα χιόνια που είχαν πέσει σε όλη τη γραμμή των βορείων συνόρων έπαιξαν καθοριστικό ρόλο. Στο πλήθος, αλλά και στο βαθμό έντασης των κρυοπαγημάτων συνέβαλε επίσης η ατελής γνώση και ενημέρωση τρόπων πρόληψης και αντιμετώπισης. Συχνά η χειρουργική φροντίδα δεν απέδιδε το επιθυμητό αποτέλεσμα και οι κρυοπαγημένοι υποβάλλονταν σε ακρωτηριασμό.

Οι ακρωτηριασμένοι στρατιώτες στους υγειονομικούς σχηματισμούς ή στα σπίτια τους είχαν να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα των άλλων ανθρώπων και επιπλέον τα προβλήματα της αναπηρίας τους. Ο συνολικός αριθμός ακρωτηριασμένων από τις πολεμικές κακώσεις και από τα κρυοπαγήματα ήταν πολύ μεγάλος, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει η δυνατότητα να τους δοθούν τεχνητά μέλη, καθώς οι τεχνίτες-ορθοπαιδικοί που τα έφτιαχναν ήταν πολύ λίγοι για να καλύψουν τις ανάγκες. Διάφορες απλές ιδιοκατασκευές προσωρινές, με μικρό χρόνο κατασκευής και χαμηλό κόστος προτάθηκαν από γιατρούς και τεχνίτες. Ήταν φτιαγμένες από γυψοταινίες και ξύλο, άλλες δε από γυψοταινίες και ελαφρό μεταλλικό σκελετό.

Συχνά απασχόλησαν επίσης την ιατρική κοινότητα -και στα μετόπισθεν- περιστατικά τετάνου από τα μολυσμένα τραύματα, σπάνιες μετατραυματικές επιπλοκές και μεταλλικά θραύσματα στο σώμα, ακόμα και μέσα στην ίδια την καρδιά! Κι όλα τα πιο πάνω έπρεπε να αντιμετωπισθούν με περιορισμένες διαγνωστικές, αλλά και θεραπευτικές δυνατότητες.

Αυτά όμως είναι το ένα σκέλος του προβλήματος. Στα μετόπισθεν και κυρίως στα αστικά κέντρα η έλλειψη τροφίμων υποχρεώνει τους ανθρώπους να γίνονται λιγότερο προσεκτικοί σχετικά με την κατανάλωση όποιου φαγώσιμου μπορούσε να εξευρεθεί. Στις επιστημονικές συγκεντρώσεις των γιατρών που συνεχίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής (ίσως και με μια πρόθεση αντίστασης) συζητούνται συχνά πρωτοφανείς εκδηλώσεις και νέες νοσηρές οντότητες.

Μεταξύ των προβλημάτων παρουσιάστηκε περίπτωση δηλητηρίασης με υδροκυάνιο από κατανάλωση μεγάλης ποσότητας πικραμυγδάλων. Άλλες (και μαζικές κάποτε) δηλητηριάσεις προκλήθηκαν από άγρια χόρτα που διοχετεύτηκαν στην αγορά, μέσα στα οποία υπήρχε και «μπελαντόνα», που προκαλούσε ατροπινισμό με υπερδιέγερση, ξηρότητα στόματος, μυδρίαση της κόρης του ματιού κ.ά.

Άλλες δηλητηριάσεις με μανιακές εκδηλώσεις και άλλα συμπτώματα προκαλούνταν από άγρια χόρτα, στα οποία περιεχόταν και η δατούρα στραμώνιος, που μπορεί να μπερδευτεί με το σπανάκι. Και άλλες, με πολύ σοβαρές επιπτώσεις, προκαλούνταν από μανιτάρια και άλλα φυτά που οι πεινασμένοι εκλάμβαναν ως φαγώσιμα. Πολύ συχνές ήταν επίσης οι αβιταμινώσεις, κυρίως στα παιδιά. Τέτοιες καταστάσεις στην πλήρη, τυπική εμφάνισή τους δεν είχε αντιμετωπίσει ως τότε το ιατρικό σώμα. Δυστυχώς η μεγάλη συχνότητα εξοικείωσε γρήγορα τους γιατρούς και με αυτά τα νοσήματα.

Συχνές ήταν επίσης διάφορες δερματοπάθειες από παράσιτα δημητριακών και οσπρίων. Όσο για τα λοιμώδη νοσήματα (φυματίωση, τύφος, ελονοσία κ.λπ.), εξακολουθούσαν να εμφανίζονται όχι μόνο με μεγαλύτερη συχνότητα, αλλά και σε βαρύτερη μορφή.

Παρά την πρόθεση συντομίας, δεν θα μπορούσε να κλείσει αυτό το άρθρο χωρίς δυο λόγια για τη λεγόμενη «οιδηματική νόσο», με εκτεταμένες -τότε- αναφορές από νοσοκομεία, ιδρύματα και ιδιώτες γιατρούς. Ενήλικες, κυρίως όμως παιδιά, κάτισχνα, με οιδήματα στα πόδια, με ασκίτη, δηλαδή συγκέντρωση υγρού στην κοιλιά, αλλά και στο θώρακα και στο περικάρδιο, ακόμα και στο όσχεο, έπεφταν τελικά σε κώμα και πέθαιναν αβοήθητα, όπως συμβαίνει ακόμα στα χρόνια μας σε αφρικανικές χώρες που λιμοκτονούν. Γι’ αυτό ας ευχόμαστε να μην ξαναδούμε τέτοιες εικόνες στον τόπο μας…

Διαβάστε παρακάτω το ενδιαφέρον άρθρο του Γεράσιμου Ρηγάτου που δημοσιεύθηκε στο Ασφαλιστικό ΝΑΙ, τεύχος 180, Σεπτέμβριος – Οκτώβριος 2019 (πατήστε πάνω στην εικόνα για μεγέθυνση):