Γράφει ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΑΛΒΑΝΟΣ, χειρουργός οφθαλμίατρος*
Έχετε ποτέ ακούσει την έκφραση «τα μάτια είναι ο καθρέφτης της ψυχής»; Παρότι είναι δύσκολο να επιβεβαιωθεί επιστημονικά, αυτό που ξέρουμε σίγουρα είναι ότι τα μάτια αποκαλύπτουν σημαντικές πληροφορίες για τη συστηματική μας υγεία. Από την άλλη, η υγεία των ματιών είναι εξαιρετικής σημασίας, καθότι μας επιτρέπουν να απολαμβάνουμε τη ζωή.
Υπάρχουν όμως διαφορές ανάμεσα στις γυναίκες και στους άντρες; Η απάντηση είναι ναι! Είναι για παράδειγμα γνωστό ότι οι γυναίκες βλέπουν πολλές φορές τα χρώματα πιο έντονα και με μεγαλύτερη λεπτομέρεια από τους άνδρες, καθώς αντιλαμβάνονται λεπτές χρωματικές διαφορές, ιδιαίτερα σε αποχρώσεις του μπλε, του πράσινου και του κίτρινου. Εάν λοιπόν διαφωνούσατε με κάποιον άντρα σχετικά με τις χρωματικές αποχρώσεις, τώρα ξέρετε το γιατί! Μία ακόμα λεπτομέρεια, ίσως όχι τόσο γνωστή, είναι ότι οι γυναίκες διατρέχουν δυσανάλογα περισσότερο κίνδυνο να εμφανίσουν οφθαλμολογικές παθήσεις σε σχέση με τους άντρες. Το 66% των ατόμων με απώλεια της όρασης είναι γυναίκες, το 65% των ασθενών με ηλικιακή εκφύλιση ωχράς και το 61% με γλαύκωμα είναι επίσης γυναίκες.
Σε αυτό το άρθρο θα ξεκλειδώσουμε τα μυστικά της υγείας των ματιών στις γυναίκες, τα συμπτώματα των σημαντικότερων οφθαλμολογικών παθήσεων στα διάφορα στάδια της ζωής μιας γυναίκας, καθώς και τι χρειάζεται να ξέρουν για να διατηρήσουν καλή όραση καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Οι γυναίκες παίζουν καθοριστικό ρόλο, τόσο στην οικογένεια όσο και στην κοινωνία εν γένει. Για να μπορεί όμως κανείς να φροντίζει τους άλλους, πρέπει να φροντίζει πρώτα τη δική του υγεία.
Υγεία των ματιών κατά την παιδική ηλικία και την εφηβεία:
Οι οθόνες είναι τμήμα της ζωής μας σήμερα περισσότερο από ποτέ
Τα μικρά παιδιά, τόσο τα κορίτσια όσο και τα αγόρια, δεν έχουν περάσει ποτέ παλαιότερα τόσο πολύ χρόνο μέσα στο σπίτι και μπροστά σε οθόνες. Αυτή η αλλαγή στον καθημερινό τρόπο ζωής έχει επηρεάσει την υγεία των ματιών μας προς το χειρότερο. Έχετε ακούσει ποτέ ότι τα παιδιά πρέπει να είναι σε απόσταση τουλάχιστον 2 μέτρων από την τηλεόραση, καθώς και ότι πρέπει να είναι όσο γίνεται περισσότερο εκτός σπιτιού; Η όραση αρχίζει να αναπτύσσεται μετά τη γέννηση και η απουσία φυσικού φωτός, συνδυασμένη με παρατεταμένη κοντινή εργασία σε οθόνες, τάμπλετ ή τηλεόραση, ενδέχεται να οδηγήσει σε σημαντική μυωπία. Το πρόβλημα με τη μυωπία δεν είναι όμως μόνο ότι χρειαζόμαστε γυαλιά ή φακούς επαφής για να βλέπουμε καθαρά, αλλά ότι μπορεί να οδηγήσει σε άλλες σοβαρές παθήσεις των ματιών, όπως γλαύκωμα, πρώιμη ανάπτυξη καταρράκτη, μυωπική ωχροπάθεια, ρωγμές και αποκόλληση αμφιβληστροειδούς.
Τι πρέπει λοιπόν να κάνουν οι γονείς ώστε τα παιδιά τους να αναπτύξουν φυσιολογική όραση;
1. Να υιοθετήσουν υγιείς συνήθειες όσον αφορά τις οθόνες, μειώνοντας το χρόνο έκθεσης και τοποθετώντας τις οθόνες όσο το δυνατόν πιο μακριά από το παιδί.
2. Σε περίπτωση που το παιδί πρέπει να δουλέψει στο iPad ή μπροστά στον υπολογιστή για το σχολείο, βοηθήστε το να μάθει να κάνει συχνά διαλείμματα. Κάθε 20 λεπτά πρέπει να κάνουμε ένα διάλειμμα κοιτώντας μακριά για τουλάχιστον 30 δευτερόλεπτα με 1 λεπτό.
3. Να αυξηθεί ο χρόνος παιχνιδιού στο φως της ημέρας σε ένα μίνιμουμ 90 λεπτών ημερησίως. Τα παιδιά σας δεν θα κάνουν μόνο την απαραίτητη ημερήσια άσκηση, αλλά και η όρασή τους θα αναπτυχθεί πιο φυσιολογικά.
4. Τέλος, επισκεφθείτε τον παιδοοφθαλμίατρό σας στα προγραμματισμένα ραντεβού, ιδίως σε περίπτωση που τα μάτια του παιδιού σας δακρύζουν, κοκκινίζουν, δεν είναι ευθειασμένα (στραβίζουν) ή βλέπετε κάποια αλλαγή στη φυσιολογική ρόδινη ανταύγεια της κόρης των ματιών τους όταν τα βγάζετε φωτογραφία.
Τα καλά νέα είναι ότι, ακολουθώντας αυτές τις συμβουλές, μπορεί ακόμα και οι ενήλικες να γλιτώσουν από πονοκεφάλους, ξηρά και κουρασμένα μάτια λόγω παρατεταμένης εργασίας μπροστά σε οθόνες. Ο περισσότερος χρόνος έξω στη φύση έχει θετικές επιδράσεις τόσο στην όραση όσο και στην ψυχική μας υγεία.
Υγεία των ματιών των γυναικών στην ενήλικη ζωή:
Πώς ο μοντέρνος τρόπος ζωής επηρεάζει την όρασή μας
100 χρόνια πριν βλέπουμε ότι ο τρόπος ζωής μας ήταν πολύ διαφορετικός. Παρά τα τεράστια πλεονεκτήματα που μας έχουν προσφέρει οι χρονολογικές εξελίξεις, καθώς και η πρόοδος της Ιατρικής, είναι ολοένα και πιο έκδηλο ότι ο μοντέρνος τρόπος ζωής μπορεί να επηρεάσει την υγεία μας κάποιες φορές αρνητικά.
Διατροφή
Πολλά έχουν αλλάξει τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα όσον αφορά τη διατροφή μας. Έχουμε αλλάξει από μία κατά κύριο λόγο αγροτική χώρα με παραδοσιακή μεσογειακή κουζίνα γεμάτη από θρεπτικά λαχανικά και φυτικές πρωτεΐνες, σε μία καθιστική ζωή με υπερβολικές θερμίδες και επεξεργασμένες τροφές. Αυτό έχει σημαντικές επιπτώσεις σε όλο μας το σώμα. Τα προβλήματα με υπερβολικό σωματικό βάρος, που ήταν σπανιότερα στο παρελθόν, έχουν πλέον γίνει καθημερινά μαζί με καρδιαγγειακά συμβάματα, διαβήτη και αρκετούς τύπους καρκίνου. Αυτός ο καθιστικός τρόπος ζωής μπορεί να επηρεάσει και τα μάτια μας, καθώς αλλαγές στα αγγεία του αμφιβληστροειδούς λόγω καρδιακής νόσου, υπέρτασης ή διαβήτη, είτε αυτές είναι αρχικά ασυμπτωματικές και τις αντιλαμβανόμαστε μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα είτε εμφανίζονται αιφνιδίως, μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντική απώλεια όρασης.
Οι σημερινές γυναίκες είναι επίσης επιρρεπείς σε ανθυγιεινή διατροφή, ανορεξία και βουλιμία. Αυτές οι διαταραχές μπορεί να οδηγήσουν σε ελλείψεις βιταμινών που είναι απαραίτητες για την φυσιολογική λειτουργία της όρασης. Οι επιπτώσεις σ’ αυτές περιπτώσεις μπορεί να είναι πολύ σοβαρές, φτάνοντας μέχρι και την απώλεια της όρασης. Αντίστοιχα, όταν μια γυναίκα είναι έγκυος ή θηλάζει, πρέπει να λαμβάνει τις απαραίτητες βιταμίνες και τα απαραίτητα ιχνοστοιχεία για την αποφυγή αυτών των προβλημάτων για την ίδια και τη φυσιολογική ανάπτυξη των ματιών του παιδιού της.
Ηλιοθεραπεία και γυαλιά ηλίου
Το μαυρισμένο δέρμα έχει καταστεί τα τελευταία 50 χρόνια ιδανικό ομορφιάς, καθώς ο ελεύθερος χρόνος έγινε κοινό αγαθό. Η συχνή έκθεση στον ήλιο, στην παραλία ή ακόμα και στα σολάριουμ μπορεί όμως να οδηγήσει σε προβλήματα. Παρότι είναι ευρέως γνωστό ότι η παρατεταμένη αυτή η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία χωρίς τη χρήση του σωστού αντιηλιακού αυξάνει τον κίνδυνο γήρανσης και εμφάνισης καρκίνου του δέρματος, πολλοί δεν γνωρίζουν ότι η ηλιακή ακτινοβολία μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στα μάτια. Η άμεση έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία μπορεί να οδηγήσει σε πρώιμη εμφάνιση καταρράκτη, ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς και προβλήματα στον κερατοειδή και τον αμφιβληστροειδή. Η χρήση καπέλου και εγκεκριμένων γυαλιών ηλίου που καλύπτουν και το περιφερικό μας οπτικό πεδίο προστατεύει από όλα αυτά τα προβλήματα.
Κάπνισμα
Τα τελευταία 50 χρόνια το κάπνισμα έχει εξαπλωθεί σημαντικά στην ελληνική κοινωνία, με τις Ελληνίδες γυναίκες να κατατάσσονται στις πρώτες θέσεις παγκοσμίως όσον αφορά στο κάπνισμα, ακόμα και κατά διάρκεια της εγκυμοσύνης! Παρότι πολλοί γνωρίζουν ότι το κάπνισμα καταστρέφει τους πνεύμονες και οδηγεί σε πρόωρη γήρανση, δεν είναι ευρέως γνωστό ότι καταστρέφει επίσης και τα μάτια. Οι καπνίστριες διατρέχουν 3-4 φορές υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς, τρεις φορές μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης καταρράκτη, διπλάσιο κίνδυνο εμφάνισης σημαντικήςξηροφθαλμίας, αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης αυτοάνοσων προβλημάτων και διαβήτη. Παρότι η διακοπή του καπνίσματος μπορεί να είναι δύσκολη, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα πλεονεκτήματα της διακοπής ενισχύονται όταν γνωρίζουμε ότι μπορούμε να διατηρήσουμε καλή όραση για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Ημικρανίες
Οι γυναίκες είναι 2-3 φορές πιθανότερο να εμφανίσουν ημικρανίες, με μία στις τέσσερις γυναίκες να έχει υποστεί ένα τουλάχιστον ημικρανικό επεισόδιο κάποια στιγμή στη ζωή της. Τα συμπτώματα εντείνονται στην 3η δεκαετία της ζωής με κορύφωση στα 35 χρόνια και μειώνονται σταδιακά μέχρι την εμμηνόπαυση. Παρότι ο μηχανισμός στον οποίο οφείλονται οι ημικρανίες δεν είναι καλά διευκρινισμένος, πιστεύουμε ότι οφείλεται τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό στα οιστρογόνα. Τα φάρμακα που υπάρχουν σήμερα μπορεί να βοηθήσουν στην μείωση των πονοκεφάλων, καθώς και στη διάρκεια της κάθε προσβολής. Αν είστε μία απ’ αυτές τις γυναίκες που υποφέρουν από οφθαλμικές ημικρανίες, μπορεί να δείτε φωταψίες, ένα ζιγκ-ζαγκ φωτεινό σκότωμα ή μαύρα στίγματα και στα δύο μάτια. Τα συμπτώματα αυτά δεν είναι επικίνδυνα, αλλά μπορεί να εμποδίσουν την οδήγηση και τις υπόλοιπες δραστηριότητες. Εάν όμως διαπιστώσει κάνεις επαναλαμβανόμενα επεισόδια μείωσης ή απώλεια όρασης στο ένα μάτι πριν ή μετά από έναν πονοκέφαλο/ημικρανικό επεισόδιο, μπορεί να έχει ημικρανία του αμφιβληστροειδούς. Σε αυτή την περίπτωση απαιτείται άμεση εξέταση από οφθαλμίατρο.
Καλλυντικά
Η χρήση καλλυντικών είναι διαδεδομένη σε όλες τις ανθρώπινες κοινότητες εδώ και χιλιετίες. Στην αρχαία Ελλάδα για παράδειγμα οι γυναίκες υψηλού κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου χρησιμοποιούσαν μολύβι φρυδιών που φτιαχνόταν από κάρβουνο και ελαιόλαδο. Σήμερα υπάρχει μια τεράστια ποικιλία καλλυντικών προϊόντων, πολλά εκ των οποίων δεν είναι επαρκώς ελεγμένα για την ασφαλή χρήση στο ευαίσθητο δέρμα γύρω από τα μάτια. Πιο συγκεκριμένα, τα καλλυντικά δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται στην εσωτερική επιφάνεια του βλεφάρου και πρέπει πάντα να αφαιρούνται πριν τον ύπνο. Μη χρησιμοποιείτε καλλυντικά που έχουν χρησιμοποιηθεί από άλλους, που έχουν λήξει, όταν το βουρτσάκι δεν είναι τελείως καθαρό, καθώς και καλλυντικά που έχουν μείνει σε υπερβολικές θερμοκρασίες για μακρύ χρονικό διάστημα.
Τα μάτια κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης
Το γυναικείο σώμα αλλάζει πάρα πολύ κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και τα μάτια αλλάζουν κι αυτά. Οι περισσότερες αλλαγές είναι φυσιολογικές, αλλά υπάρχουν καταστάσεις που απαιτούν άμεση ιατρική φροντίδα. Κάλλιον του θεραπεύειν το προλαμβάνειν.
Θολή όραση, ξηρά και ερεθισμένα μάτια, πρησμένα βλέφαρα
Τα πιο συχνά οφθαλμολογικά συμπτώματα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης περιλαμβάνουν διαλείπουσα θολή όραση, ξηρά και ερεθισμένα μάτια και πρησμένα βλέφαρα. Η όραση μπορεί να είναι κυμαινόμενη λόγω των μεγάλων ορμονικών αλλαγών και της κατακράτησης υγρού στον κερατοειδή χιτώνα του ματιού και συνήθως επιστρέφει σε φυσιολογικά επίπεδα μετά τον τοκετό. Τα συμπτώματα της ξηροφθαλμίας συνήθως ανακουφίζονται με χρήση σταγόνων τεχνητών δακρύων, σε συνδυασμό με σωστή διατροφή. Το οίδημα στα βλέφαρα είναι αντίστοιχο των οιδημάτων που εμφανίζονται και στα πόδια κατά τη διάρκεια της κύησης. Η ξεκούραση και η περιορισμένη πρόσληψη αλατιού και καφεΐνης μπορεί να βοηθήσει.
Προεκλαμψία και διαβήτης
Και οι δύο αυτές παθήσεις μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντική απώλεια της όρασης κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Η προεκλαμψία χαρακτηρίζεται από αυξημένη αρτηριακή πίεση και απώλεια πρωτεϊνών με τα ούρα συνήθως μετά την 20ή εβδομάδα της κύησης και μπορεί να ενέχει κινδύνους τόσο για τη μητέρα όσο και για το έμβρυο. Οταν μία έγκυος με προεκλαμψία εμφανίσει διαταραχές της όρασης, όπως θολή όραση, φωτοφοβία ή φωταψίες, πρέπει να αναζητήσει άμεση βοήθεια από οφθαλμίατρο.
Τόσο σακχαροδιαβητικές γυναίκες που μένουν έγκυοι όσο και γυναίκες που αναπτύσουν σακχαρώδη διαβήτη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης πρέπει να έχουν τακτική παρακολούθηση από τον οφθαλμίατρό τους με βυθοσκόπηση μετά από μυδρίαση για τον έλεγχο ύπαρξης αλλοιώσεων στον αμφιβληστροειδή. Η πρώτη βυθοσκόπηση γίνεται στο πρώτο τρίμηνο της κύησης και ανάλογα με τα ευρήματα προγραμματίζονται οι επαναληπτικές εξετάσεις.
Τα μάτια των γυναικών στην τρίτη ηλικία
Η γήρανση του σώματος επηρεάζει και τα μάτια με την εμφάνιση αρκετών παθήσεων μετά την ηλικία των 60 ετών.
Καταρράκτης
Ο καταρράκτης είναι απλά η θόλωση του φακού του ματιού μας. Όπως ο φακός της φωτογραφικής μηχανής, έτσι και στο μάτι μας υπάρχει ένας διαφανής φακός που μας βοηθάει να εστιάζουμε την εικόνα στον αμφιβληστροειδή. Με την πάροδο της ηλικίας, οι ίνες του φακού σκληραίνουν με αποτέλεσμα να γίνεται δυσκολότερη παραμόρφωσή του, κάτι που φαίνεται ιδίως στην κοντινή όραση με την ανάπτυξη πρεσβυωπίας, δυσκολίας δηλαδή καθαρής όρασης σε απόσταση διαβάσματος. Ο καταρράκτης είναι η συχνότερη οφθαλμολογική πάθηση παγκοσμίως και οι περισσότεροι άνθρωποι αναπτύσουν καταρράκτη που χρειάζεται να αντιμετωπιστεί κάποια στιγμή στη ζωή τους. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων θολή όραση, πιο θολά και μουντά χρώματα, αλλαγή στους βαθμούς των γυαλιών και προβλήματα στην οδήγηση, ιδίως κατά τις νυχτερινές ώρες. Σήμερα, η εγχείρηση ενός καταρράκτη, κατά την οποία αντικαθίσταται ο θολωμένος φακός του οφθαλμού με έναν καθαρό ενδοφακό, είναι ένα από τα επιτεύγματα της σύγχρονης Ιατρικής. Η αντικατάσταση του φακού είναι σύντομη, ανώδυνη και μία από τις ασφαλέστερες επεμβάσεις παγκοσμίως, δίνοντας τη δυνατότητα επιστροφής στην καθημερινότητα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.
Γλαύκωμα
Το γλαύκωμα είναι μία προοδευτική νευροπάθεια, κατά την οποία η απώλεια νευρικών ινών είναι πιο σύντομη από την αναμενόμενη φυσιολογική φθορά του οπτικού νεύρου. Στις περισσότερες περιπτώσεις προκαλείται από αύξηση της ενδοφθάλμιας πίεσης. Γλαυκωματική βλάβη μπορεί σε σπανιότερες περιπτώσεις να εμφανιστεί και με «φυσιολογική» ενδοφθάλμια πίεση (γλαύκωμα φυσιολογικής ή χαμηλής πίεσης). Το τελευταίο είναι πολύ πιο συχνό στις γυναίκες με μυωπία.
Το πρόβλημα στη διάγνωση του γλαυκώματος είναι η έλλειψη συμπτωμάτων στη συντριπτική πλειονότητα των ασθενών με αποτέλεσμα την καθυστερημένη προσέλευση για οφθαλμολογική εξέταση και την απώλεια τμήματος των οπτικών πεδίων. Η αντιμετώπιση του γλαυκώματος είναι συνήθως συντηρητική με τη χρήση σταγόνων που μειώνουν την ενδοφθάλμια πίεση, χωρίς όμως να αποκλείεται και η ανάγκη χειρουργικής αντιμετώπισης. Με τις μοντέρνες τεχνικές αντιμετώπισης, όσο νωρίτερα διαγνωστεί το γλαύκωμα τόσο καλύτερα είναι και τα αποτελέσματα της θεραπείας.
Ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας
Η ωχρά κηλίδα, το κεντρικό δηλαδή τμήμα του αμφιβληστροειδούς, που μας επιτρέπει να βλέπουμε λεπτομέρειες, να αντιλαμβανόμαστε τα διαφορετικά χρώματα, να διαβάζουμε, να βλέπουμε τα οικεία μας πρόσωπα, επηρεάζεται με την πάροδο της ηλικίας. Οι γυναίκες, ιδιαίτερα όταν έχουν ανοιχτόχρωμο χρώμα δέρματος, γαλανά ή πράσινα μάτια, καπνίζουν, είναι υπέρβαρες, έχουν αυξημένη χοληστερίνη και καταναλώνουν κορεσμένα λιπαρά, διατρέχουν σημαντικά πιο αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν εκφύλιση της ωχράς. Η μείωση της όρασης, καθώς και η εμφάνιση μεταμορφοψιών, η αλλαγή δηλαδή των ίσιων γραμμών σε καμπυλωτές ή τεθλασμένες, πρέπει να οδηγήσει σε εξέταση από οφθαλμίατρο.
Ξηροφθαλμία και σύνδρομο Sjögren
Η ξηροφθαλμία είναι άλλη μία πάθηση η οποία προσβάλλει περισσότερο τις γυναίκες, ιδίως μετά την ηλικία των 50 ετών. Υπάρχουν πολλές αιτίες ξηροφθαλμίας, αλλά η συνηθέστερη είναι η αδυναμία παραγωγής επαρκούς ποσότητας και ποιότητας δακρύων που είναι απαραίτητα για τη σωστή ενυδάτωση και προστασία της οφθαλμικής επιφάνειας. Τα συμπτώματα μπορεί να ποικίλλουν, όπως ερεθισμός, αίσθημα καύσου, κοκκίνισμα των ματιών, αίσθημα ξένου σώματος, δακρύρροια ή η αίσθηση ότι τα μάτια είναι κουρασμένα. Όταν η ξηροφθαλμία είναι σημαντική και δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως, μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικά προβλήματα στην οφθαλμική επιφάνεια. Σε κάθε περίπτωση, η εξέταση από οφθαλμίατρο με λήψη καλού ιστορικού και εξέταση της δακρυϊκής στιβάδας μπορεί να μας προσανατολίσει σε παθήσεις των ματιών ή συστηματικές παθήσεις που επηρεάζουν τον δακρυϊκό αδένα, την αποχέτευση και την ποιότητα των δακρύων. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η πρώτη θεραπεία είναι η χρήση τεχνητών δακρύων που λιπαίνουν την οφθαλμική επιφάνεια και παρέχουν ανακούφιση από τα συμπτώματα, σε συνδυασμό με διατροφή πλούσια σε Ω-3 λιπαρά οξέα και ενδεχομένως αποκλεισμό του κάτω δακρυϊκού σημείου. Ανάλογα βέβαια με τη βαρύτητα της ξηροφθαλμίας, την ύπαρξη ή όχι άλλων προβλημάτων της οφθαλμικής επιφάνειας και των βλεφάρων, τη λήψη φαρμάκων, καθώς και την ενδεχόμενη παρουσία συστηματικών νοσημάτων, όπως στην περίπτωση της νόσου Sjögren, απαιτείται και η κατάλληλη αντιμετώπιση.
*ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Ο Παναγιώτης Σαλβάνος είναι χειρουργός οφθαλμίατρος εξειδικευμένος στη χειρουργική του υαλώδους και του αμφιβληστροειδούς και στην Παιδοοφθαλμολογία. Σπούδασε Ιατρική στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ειδικεύτηκε στην Οφθαλμολογία στη Νορβηγία. Είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο του Οσλο με αντικείμενο έρευνας την απεικόνιση του αμφιβληστροειδούς σε ασθενείς με αποκόλληση και όγκο.
Διακρίθηκε ανάμεσα στους τρεις πρώτους οφθαλμιάτρους για το Ευρωπαϊκό Δίπλωμα Οφθαλμολογίας.Διετέλεσε επί σειρά πέντε ετών πρόεδρος του Οφθαλμολογικού Συλλόγου του Οσλο.
Ο Δρ Σαλβάνος έχει πραγματοποιήσει πλήθος ομιλιών και παρουσιάσεων σε εθνικά και διεθνή συνέδρια και έχει δημοσιεύσει εργασίες σε έγκριτα διεθνή περιοδικά. Διδάσκει τακτικά στο Πανεπιστήμιο της Νοτιοανατολικής Νορβηγίας. Ιδιωτεύει στην Αθήνα (www.drsalvanos.com) και είναι συνεργάτης των νοσοκομείων Υγεία, Μητέρα, Ιατρικό Αθηνών και Mediterraneo, καθώς και άλλων οφθαλμολογικών κλινικών.
Διαβάστε παρακάτω το άρθρο, όπως δημοσιεύθηκε στο ένθετο Health by Nextdeal, τεύχος 07, (πατήστε πάνω στην εικόνα για μεγέθυνση):
