Γράφει ο Κώστας Νικολάου,
Ψυχίατρος,
Τμήμα Νευροεκφυλιστικών Παθήσεων Εγκεφάλου – Ιατρείο Μνήμης ΥΓΕΙΑ
Τα συμπεριφορικά και τα ψυχικά συμπτώματα της άνοιας αποτελούν εγγενές συστατικό της νευροεκφυλιστικής διεργασίας επιβαρύνοντας σημαντικά τους ασθενείς και τους φροντιστές τους. Ορίζονται ως: «εκδηλώσεις διαταραγμένης αντίληψης του περιεχομένου της σκέψης, της διάθεσης ή της συμπεριφοράς, εμφανιζόμενες σε ασθενείς με άνοια». Μπορούν να εμφανιστούν σε όλα τα στάδια ενός ανοϊκού συνδρόμου οποιασδήποτε αιτιολογίας (Νόσος Alzheimer, αγγειακή άνοια, μετωποκροταφικές άνοιες, δευτεροπαθείς άνοιες), αλλά παρατηρούνται κυρίως στα μεσαία και στα προχωρημένα στάδια. Οι διαταραχές από τη διάθεση είναι πιθανότερο να εμφανιστούν νωρίτερα, ενώ η ψυχοκινητική ανησυχία, οι παραληρητικές ιδέες και οι ψευδαισθήσεις εμφανίζονται συνηθέστερα σε υστερότερα στάδια της νόσου.
Τα συνήθη επιμέρους συμπτώματα που αποτελούν διαταραχές συμπεριφοράς του ανοϊκού ασθενούς είναι:
••• Οι παραληρηματικές ιδέες (πεποιθήσεις που διατηρούν οι ασθενείς ενάντια στην κοινή λογική και βάσει των οποίων αισθάνονται και δρουν).
••• Οι ψευδαισθήσεις (οι ασθενείς βλέπουν πράγματα ή πρόσωπα που δεν είναι εκεί, ακούνε να τους μιλούν κ.ο.κ.).
••• Οι εκρηκτικές συμπεριφορικές αντιδράσεις.
••• Το άγχος και η δυσφορία.
••• Η καταθλιπτική ή, αντίθετα, η ακατάλληλα ευφορική ή ευμετάβλητη διάθεση.
••• Παθολογική κινητική συμπεριφορά (άσκοπος βηματισμός, επανάληψη σύνθετων συμπεριφορών χωρίς νόημα, περιπλανήσεις).
••• Οι διαταραχές ύπνου και όρεξης.
••• Η απάθεια (έλλειψη πρωτοβουλιών, παραμέληση αυτοφροντίδας).
••• Η άρση αναστολών (παρορμητικές ή απρόβλεπτες συμπεριφορές, απώλεια «κοινωνικής χάρης»).
Τα συμπτώματα αυτά κάποιες φορές ως ένα βαθμό αντιμετωπίζονται και απαντούν αμεσότερα στις διαθέσιμες αυτή τη στιγμή φαρμακευτικές ή άλλου τύπου παρεμβάσεις, παρέχοντάς μας έτσι τη δυνατότητα άμεσης ανακούφισης των ασθενών, των φροντιστών τους, αλλά και του συστήματος περίθαλψης συνολικά.
Οι επιπτώσεις
Αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα και επαρκώς, οι διαταραχές συμπεριφοράς στην άνοια:
••• προκαλούν ιδιαίτερη ψυχική επιβάρυνση στους φροντιστές,
••• επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα ζωής των ασθενών και των οικογενειών τους,
••• επιτείνουν, ενίοτε δραματικά, την προκαλούμενη από τη νόσο αναπηρία,
••• αυξάνουν τα κόστη φροντίδας, τόσο για τις οικογένειες των ασθενών όσο και για το σύστημα περίθαλψης (χρήση υπηρεσιών, νοσηλείες κ.ο.κ.),
••• έχουν ως αποτέλεσμα ή επιταχύνουν την εισαγωγή σε ίδρυμα.
Η αιτιολογία τους θεωρείται πολυπαραγοντική. Υφίσταται βιολογικό υπόστρωμα και σαφείς, ψυχικές και περιβαλλοντικές συνιστώσες. Στην εκδήλωσή τους συντελούν:
••• οι δυσχέρειες αποδοχής και προσαρμογής του ασθενούς στα δεδομένα που του επιβάλλονται από τη νόσο,
••• η αδυναμία λεκτικής έκφρασης και αποτελεσματικής επικοινωνίας,
••• η επίταση χαρακτηριστικών της «προνοσηρής» προσωπικότητας,
••• η ήδη προβληματική σχέση με κοντινά πρόσωπα,
••• οι προβληματικές συνθήκες (υπερβολικά πολλά ή λίγα ερεθίσματα, νέο περιβάλλον, αλλαγή προσώπων-κλειδιών),
••• οι ατυχείς χειρισμοί φροντίδας (άγχος, κόπωση, άγνοια των φροντιστών).
Η αντιμετώπιση
Τα φάρμακα που έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας έχουν καλά αποτελέσματα. Είναι τεκμηριωμένο ότι τα αντιανοϊκά σκευάσματα, τα χρησιμοποιούμενα για την καθυστέρηση εξέλιξης της ανοϊκής διεργασίας (αναστολείς χολινεστεράσης και μεμαντίνη), έχουν ευεργετική επίδραση και στις διαταραχές συμπεριφοράς της άνοιας. Υπάρχουν επίσης ψυχοτρόπα φάρμακα νέας γενιάς, ασφαλή και αποτελεσματικά για τα συγκεκριμένα συμπτώματα. Κλειδί στην ορθή χρήση και αξιοποίηση των φαρμακευτικών, όπως και άλλου είδους, παρεμβάσεων αποτελεί η σταθερή σχέση με ειδικούς.
Σε συνδυασμό με τους φαρμακευτικούς χειρισμούς εφαρμόζονται ευρέως και μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις. Η αντιμετώπιση των διαταραχών συμπεριφοράς των ανοϊκών ασθενών δεν μπορεί παρά να είναι στο πλαίσιο μιας συνολικής αντιμετώπισης του ανοϊκού συνδρόμου. Ο ρόλος του θεράποντα ιατρού, όπως και ειδικών υγείας με πείρα στο συγκεκριμένο πληθυσμό ασθενών, είναι απαραίτητη προϋπόθεση. Σήμερα υπάρχει η δυνατότητα πολύπλευρης υποστήριξης για τους φροντιστές των ασθενών με άνοια: από τον οικογενειακό ή ειδικό γιατρό, τις υπηρεσίες συμβουλευτικής των τακτικών ιατρείων και των εταιρειών Alzheimer, μέχρι τις συγκεντρώσεις ενημέρωσης και αλληλοβοήθειας φροντιστών ασθενών με άνοια, τις τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας, όπως και καμπάνιες ενημέρωσης με έντυπο υλικό, δημοσιεύσεις ή μέσω διαδικτύου.
Πηγή: Art of Life and Health, Ιούλιος 2013
