Η αναγκαιότητα των εμβολιασμών

Ο 20ος αιώνας έφερε μια μεγάλη επανάσταση στο χώρο της υγείας. Αυτό οφείλεται στην πρόληψη λοιμωδών νοσημά­των – τα οποία προκαλούσαν βαριές αναπηρίες, ακόμα και θανάτους – μέσω της ανακάλυψης και της εφαρμογής των εμβολίων.

Οι επιπλοκές που μπορεί να προκα­λέσουν τα εμβόλια είναι ακίνδυνες και σπάνιες και δε μπορούν να συγκριθούν με τα οφέλη που προσφέρουν.
Οι παιδίατροι θα πρέπει να ενημερώνουν σωστά τους γο­νείς και να τους εξηγούν ότι τα εμβόλια είναι ακίνδυνα και δεν ισχύουν αυτά που οι πολέμιοι των εμβολιασμών ισχυ­ρίζονται. Οι επιπλοκές που μπορεί να προκαλέσουν είναι ακίνδυνες και σπάνιες και δε μπορούν να συγκριθούν με τα οφέλη που προσφέρουν τα εμβόλια. Η ανακάλυψη νέων και η χρήση των πολυδύναμων εμβολίων περιορίζουν τα «τρυπήματα» των παιδιών και ειδικά των βρεφών που μέ­χρι το 1ο έτος εμβολιάζονται σχεδόν κάθε μήνα.

Η έναρξη των εμβολιασμών πρέπει να γίνεται στην ηλικία των 2 μηνών. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που ο εμβολια­σμός γίνεται από τη γέννηση (εμβόλιο για την ηπατίτιδα Β). Θα ήθελα να τονίσω ότι καλό θα είναι να γίνονται τα εμβό­λια με διαφορά ενός μηνός, για να απαντά σωστά ο οργα­νισμός και να δημιουργεί αντισώματα για τη συγκεκριμένη νόσο από την οποία θέλουμε να προφυλάξουμε το παιδί. Μπορεί όμως να γίνονται και 2 εμβόλια μαζί, την ίδια χρο­νική στιγμή και σε διαφορετικό σημείο του σώματος.

Οι παιδίατροι έπαιξαν και παίζουν σημαντικό ρόλο στην καθιέρωση των εμβολιασμών. Θα πρέπει με υπομονή να συμβουλεύουν και να ενημερώνουν τους γονείς για κάθε εμβόλιο, αλλά και οι ίδιοι να φροντίζουν για τη συνεχή τους ενημέρωση, διότι πολλά αλλάζουν στο χώρο των εμβολίων καθώς είναι τομέας που εξελίσσεται διαρκώς. Τα πολυάριθ­μα συνέδρια που γίνονται στον ελλαδικό και διεθνή χώρο αναφέρονται συνεχώς στα νεότερα δεδομένα των εμβολί­ων. Οι Έλληνες παιδίατροι είναι ενημερωμένοι και πολλές φορές δυσκολεύονται να πείσουν τους γονείς για ορισμένα εμβόλια, που πρέπει να γίνουν είτε γιατί έχουν κακή ενημέ­ρωση από το περιβάλλον τους και τα μέσα μαζικής ενημέ­ρωσης, είτε από συναδέλφους άλλων ειδικοτήτων.

Πριν να δώσουμε το σχήμα και το εθνικό πρόγραμμα εμ­βολιασμών θα θέλαμε να αναφέρουμε ορισμένους βασι­κούς προβληματισμούς και ερωτήματα που τίθενται από τους γονείς και από τους παιδίατρους, όπως:

α) Εάν τα πολυδύναμα εμβόλια βομβαρδίζουν και απο­δυναμώνουν το ανοσολογικό σύστημα των παιδιών με τα πολλά αντιγόνα που χορηγούνται στον οργανισμό. Αυτό δεν ισχύει και αποδεικνύεται από πολλές μελέτες ανοσοαναγωγικότητας που έχουν γίνει. Τα εμβόλια σήμερα περιέχουν λιγότερα αντιγόνα από ότι στο παρελθόν π.χ. το εμβόλιο του κοκκύτου (το παλαιό ολοκυτταρικό) περιείχε 3.000 αντιγόνα ενώ το σημερινό ακυτταρικό μόνο 5 κ.ο.κ.

β) Εάν τα εμβόλια έχουν σχέση με την εμφάνιση αυτοάνοσων νοσημάτων. Και αυτή η υπόθεση έχει απορριφθεί από μελέτες που έχουν γίνει. Άλλωστε οι τεχνικές παραγωγής των εμβολίων αυτών δεν έχουν καμία σχέση με τους παλαι­ούς τρόπους παραγωγής.

γ) Επίσης ορισμένα εμβόλια ενοχοποιήθηκαν ότι έχουν σχέση με την εμφάνιση αυτισμού ή κατά πλάκας σκλήρυνση, αλλά αυτό δεν ισχύει γιατί δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των εμβο­λίων αυτών και των παραπάνω νόσων. Είναι εμ­φανές λοιπόν, ότι δεν ευσταθούν οι προβλημα­τισμοί και οι επιφυλάξεις για την αναγκαιότητα και την ασφάλεια των εμβολιασμών, άρα είναι αδικαιολόγητος ο φόβος που προκαλείται από πληροφορίες που προέρχονται από πηγές αμ­φιβόλου αξιοπιστίας.

Τα υποχρεωτικά εμβόλια που πρέπει να κάνουν όλα τα παιδιά (από τη βρεφική ηλικία) είναι:
Διφθερίτιδας, Τετάνου, Κοκκύτη
Πολιομυελίτιδας
Αιμόφιλου τύπου b
Ηπατίτιδας Α και Β
Μηνιγγιτιδόκοκκου – Πνευμονιόκοκκου
Ιλαράς – Ερυθράς – Παρωτίτιδας
Ανεμευλογιάς
Φυματίωσης
Ιού ανθρώπινων θηλωμάτων

Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται το εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών του 2011. Τα εμβόλια που αναφέρονται στο εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών είναι υποχρεω­τικά και χορηγούνται δωρεάν. Επίσης, αναφέρονται οι ηλικίες κατά τις οποίες πρέπει να χορηγούνται τα εμ­βόλια και όλες οι δόσεις τους. Στο πλάι του πίνακα ανα­γράφεται με ελληνικά στοιχεία το όνομα της αντίστοι­χης νόσου που αφορά το εμβόλιο, π.χ. τα γράμματα HepB, στον πίνακα συμβολίζουν το εμβόλιο της ηπα­τίτιδας Β. Τονίζουμε ότι όπως αναφέρεται στον πίνακα τα εμβόλια που αναγράφονται κάτω από τη διακεκομ­μένη γραμμή είναι συνιστώμενα μα όχι απαραίτητα.

Θα θέλαμε να τονίσουμε ορισμένα νεότερα δεδομένα μερικών εμβολίων που αναφέρονται στον πίνακα του εθνικού προγράμματος εμβολιασμού:
α) Το ακυτταρικό πλέον εμβόλιο της διφθερίτιδας τε­τάνου κοκκύτου γίνεται ως επαναληπτική δόση στις μεγαλύτερες ηλικίες που παλαιοτέρα γινόταν το δι­φθερίτιδας τετάνου τύπου ενήλικα (Td). Τα ακυτταρικά που θα γίνουν ως δεύτερη επαναληπτική δόση και κυ­κλοφορούν στην Ελλάδα είναι το Boostrix Polio και το Repevax. Οι υπόλοιπες επαναληπτικές δόσεις, για τις μεγαλύτερες ηλικίες, θα είναι με Td τύπου ενήλικα.

β) Τα εμβόλια για τον πνευμονιόκοκκο που κυκλοφορούν στην Ελλάδα είναι το Synflorix και Prevenar-13 . Νεότερα δεδομένα για το Prevenar-13 είναι ότι μπορεί να χορηγηθεί σε όλες τις ηλικίες ακόμα και σε ηλικίες άνω των 50 ετών που είναι ευαίσθητες στις πνευμονιοκοκκικές λοιμώξεις και όχι μόνο στα άτομα υψηλού κινδύνου.

γ) Ένα εμβόλιο που στην Ελλάδα δυστυχώς δεν έχει τη θέση που έπρεπε να έχει, είναι το εμβόλιο του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Στην Ελλάδα τουλάχιστον 650 γυναίκες διαγιγνώσκονται κάθε χρόνο με καρκίνο του τρα­χήλου της μήτρας και 350 χάνουν τη μάχη με το θάνατο εξ αιτίας της νόσου. Δυστυχώς ενώ στην Ευρώπη έχουν καλυφθεί περίπου 90% των κοριτσιών με εμβόλιο, στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό είναι 25%.

Γι’ αυτό το υψίστης σημασίας εμβόλιο θα αναφερθούμε αποκλειστικά και μόνο σ’ επόμενο άρθρο στο εγγύς μέλλον και αυτό γιατί ο ιός HPV είναι αιτιολόγος παράγοντας όχι μόνο για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας αλλά και για άλλες πολλαπλές μορφές καρκίνου κα στα δύο φύλα.

δ) Ένα άλλο εμβόλιο είναι το εμβόλιο έναντι του Ροταϊού, που στο εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών αναφέρεται σαν συνιστώμενο και ως εκ τούτου δεν είναι υποχρεωτικό.

Δεν είναι υποχρεωτικό, είναι όμως απαραίτητο;
Οι περισσότεροι ιατροί που ασχολούνται με νοσοκομειακή παιδιατρική υποστηρίζουν την χορήγηση του εμβολίου αυ­τού, διότι ο Ροταϊός προκαλεί γαστρεντερίτιδες βαριές και οι περισσότερες χρειάζονται νοσηλεία. Ο ιός μεταδίδεται εύκολα και όταν ένα μωρό (στα βρέφη η γαστρεντερίτιδα είναι πολύ βαριά) νοσηλεύεται πρέπει να είναι μακριά από άλλα παιδιά διότι μπορεί να κολλήσει και τα άλλα νοσηλευ­όμενα για άλλες αιτίες βρέφη. Τα εμβόλια που κυκλοφο­ρούν στην Ελλάδα είναι το Rotarix και το Rotateq. Οι Rota ιοί ευθύνονται ως και για το 50% των επεισοδίων γαστρε­ντερίτιδας σε βρέφη < 5 χρονών. Σε περίοδο επιδημικής έξαρσης της νόσου τα βρέφη τα οποία θα χρειαστούν νο­σηλεία φθάνουν το 70%. Στις ανεπτυγμένες χώρες 1 στα 10 παιδιά χρειάζεται επίσκεψη στο ιατρείο, 1 στα 100 νοσηλεία και 1 στα 2.000.000 χάνει τη ζωή του. Στις αναπτυσσόμενες χώρες 1 στα 200 με γαστρεντερίτιδα από το Ροταϊό χάνει τη ζωή του. Στην Ελλάδα κυκλοφορούν 2 είδη εμβολίων για τον Ροταϊό. Στον πίνακα που ακολουθεί απεικονίζονται τα δυο είδη εμβολίων και το δοσολογικό σχήμα.

Ο εμβολιασμός δεν πρέπει να αρχίζει μετά τον 3ο μήνα
επειδή είχε παρατηρηθεί στο παλαιό­τερο εμβόλιο
αύξηση της επίπτωσης εγκολεασμού μετά από καθυστερημένη έναρξη του εμβολιασμού.

ε) Τελειώνοντας θα αναφερθούμε και στο εμβό­λιο της γρίπης που συνιστάται στις ομάδες υψη­λού κινδύνου, ειδικά βρεφών και νηπίων.
Τα περί εμβολίων χρειάζονται περαιτέρω ανά­λυση, αλλά αυτό είναι αδύνατο να γίνει σε τόσο περιορισμένο χρόνο. Στην 1η επιστημονική ημερίδα του ΙΑΣΩ Παίδων που θα γίνει στην Αίγλη του Ζαπείου στις 7 Απριλίου θα απαντη­θούν τα ερωτήματα που απασχολούν και τους παιδιάτρους από εκλεκτή ομάδα συναδέλφων με μεγάλη εμπειρία στου εμβολιασμούς.

Παναγιώτης Σπ. Λαγός
Καθηγητής Παιδιατρικής Διευθυντής Ιατρικής Υπηρεσίας ΙΑΣΩ Παίδων