Γράφει ο Κωνσταντίνος Γ. Θωμόπουλος, διευθυντής Καρδιολογικού Τμήματος ΓΝΜΑ «Έλενα Βενιζέλου»
Η παχυσαρκία και η υπέρταση συχνά συνυπάρχουν, με αποτέλεσμα οι αρνητικές τους επιδράσεις να είναι προσθετικές. Η παχυσαρκία προηγείται της εκδήλωσης υπέρτασης και είναι αλήθεια ότι δεν έχουν υπέρταση όλοι οι παχύσαρκοι. Το 35% του πληθυσμού των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής είναι παχύσαρκοι με Δείκτη Μάζας Σώματος πάνω από 30 κιλά κατά τετραγωνικό μέτρο επιφανείας σώματος (Kg/m2) και από τον υπόλοιπο πληθυσμό με το ίδιο ποσοστό, 35%, είναι υπέρβαροι με Δείκτη Μάζας Σώματος 25-30 Kg/m2 και 30% μόνον έχουν φυσιολογικό βάρος με Δείκτη Μάζας Σώματος κάτω από 25 Kg/m2.
Το ετήσιο κόστος της παχυσαρκίας και των συνεπειών της για την αμερικανική οικονομία ανέρχεται στο ποσό των 136 δισεκατομμυρίων ευρώ. Στην Ελλάδα είμαστε «κάπως καλύτερα» από τους σωματικά ευμεγέθεις Αμερικανούς, αλλά τα τελευταία χρόνια υπάρχει η τάση να τους φτάσουμε. Έτσι, λοιπόν, ποσοστό 25% του πληθυσμού μας είναι παχύσαρκοι, 35% υπέρβαροι και 40% έχουν φυσιολογικό βάρος. Το αναγόμενο ετήσιο ελληνικό κόστος που εκπορεύεται από την επιδημία της παχυσαρκίας είναι περίπου 3 δισ. ευρώ.
Η παχυσαρκία διακρίνεται σε κεντρικού τύπου με συσσώρευση λίπους στην κοιλιά και σε περιφερική με υποδόρια συσσώρευση λίπους στους γλουτούς-μηρούς και στήθος-βραχίονες. Στην κεντρική παχυσαρκία η περίμετρος της μέσης στο ύψος του ομφαλού υπερβαίνει τα ανώτερα φυσιολογικά όρια, 88 εκατοστά για τη γυναίκα και 102 για τον άνδρα.
Στην περιφερική παχυσαρκία η περίμετρος περί τη λεκάνη είναι σαφώς μεγαλύτερη από την περίμετρο της μέσης. Η εμφάνιση ενός προσώπου με κεντρική παχυσαρκία λέγεται ότι είναι όμοια με «μήλο», ενώ σε περιφερική παχυσαρκία μοιάζει με «αχλάδι». Διαχρονικά έχει καταδειχθεί ότι η κεντρικού τύπου παχυσαρκία συνοδεύεται από περισσότερες επιπλοκές σε σχέση με την περιφερικού τύπου. Είναι όμως σκόπιμο να τονιστεί ότι τόσο η κεντρική όσο και η περιφερική παχυσαρκία λαμβάνονται υπόψη κατά την εκτίμηση του καρδιαγγειακού κινδύνου σε παχύσαρκο-υπερτασικό πρόσωπο.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονη επιστημονική δραστηριότητα για τη μελέτη του δίπτυχου παχυσαρκίας-υπέρτασης. Τόσο η παχυσαρκία όσο και η υπέρταση φαίνεται να έχουν γενετικό υπόβαθρο, καθ’ ότι έχουν απομονωθεί γονίδια που συμβάλλουν στην από κοινού εκδήλωση των νόσων. Ειδικά για την παχυσαρκία, τα περισσότερα από τα «ένοχα γονίδια» δρουν κατά τέτοιον τρόπο, ώστε οι φορείς τους να παρουσιάζουν περισσότερη όρεξη και άρα να είναι περισσότερο ευεπίφοροι στην παχυσαρκία. Όσον αφορά στο δίδυμο υπέρτασης-παχυσαρκίας, έχουν ενοχοποιηθεί γονίδια που συμβάλλουν ταυτόχρονα στην αύξηση της αρτηριακής πίεσης και του σωματικού βάρους.
Εκτός όμως από τη γενετική συνιστώσα, η κύρια αιτία συνύπαρξης των νοσημάτων είναι ο ανθυγιεινός τρόπος ζωής με ανεξέλεγκτη ποσοτικά και ποιοτικά διατροφή, έλλειψη σωματικής άσκησης, υπερβολική κατανάλωση άλατος, καταθλιπτική συμπεριφορά. Η αλληλεπίδραση των γονιδίων και του περιβάλλοντος – τρόπου ζωής συμβάλλουν τελικά στη διαπίστωση ότι το 60% των Αμερικανών υπερτασικών γίνονται παχύσαρκοι και τηρουμένων των αναλογιών το 35-40% των Ελλήνων.
Τα παχύσαρκα παιδιά έχουν τριπλάσια πιθανότητα να έχουν υπέρταση σε σχέση με φυσιολογικού βάρους παιδιά. Η αύξηση του σωματικού βάρους κατά 4 κιλά στους άνδρες ή 3 κιλά στις γυναίκες, που δεν έχουν υπέρταση, αυξάνει κατά 20-30% την πιθανότητα ανάπτυξης υπέρτασης σε χρονικό ορίζοντα μόνο 4 ετών. Βλέποντας το πρόβλημα από την αντίθετη οπτική, μείωση του σωματικού βάρους κατά 10 κιλά συνοδεύεται από μείωση της αρτηριακής πίεσης κατά 10mmHg περίπου, γεγονός που δείχνει με σαφήνεια ότι η αύξηση και η μείωση του σωματικού βάρους συνοδεύονται από σημαντική επίδραση στα επίπεδα της αρτηριακής πίεσης.
Ορισμένα αίτια του συνδυασμού υπέρτασης-παχυσαρκίας προέρχονται από το χώρο της Ενδοκρινολογίας και, εν προκειμένω, θα πρέπει αυτά να αποκλείονται. Παραδείγματα είναι το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, ο υποθυρεοειδισμός, ο υπερπαραθυρεοειδισμός (είτε πρωτογενής είτε λόγω έλλειψης βιταμίνης D) και το σύνδρομο Cushing που συνδυάζεται με υψηλά επίπεδα κορτιζόλης. Τέλος, οι πάσχοντες από ρευματολογικά προβλήματα που λαμβάνουν χρονίως κορτιζόνη είναι συχνά παχύσαρκοι ή τουλάχιστον υπέρβαροι και πολλές φορές έχουν υψηλά επίπεδα αρτηριακής πίεσης.
Η υπέρταση στους παχύσαρκους έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που σηματοδοτούν ιδιαιτερότητες στην αντιμετώπισή της. Οι παχύσαρκοι πάσχουν από τη λεγόμενη «ογκοεξαρτώμενη υπέρταση» που οφείλεται σε κατακράτηση άλατος και νερού. Η παχυσαρκία δημιουργεί σύμπλοκες αλληλεπιδράσεις μεταξύ καρδιάς, αγγείων, νεφρών και νευρικού συστήματος, συνισταμένη των οποίων είναι, εκτός της αύξησης της αρτηριακής πίεσης, η προοδευτική δυσλειτουργία των παραπάνω οργάνων.
Η χρήση συγκεκριμένων φαρμάκων μπορεί να αποτρέψει τη διαιώνιση του φαύλου κύκλου παχυσαρκίας, υπέρτασης και προοδευτικών βλαβών των οργάνων, ως των νεφρών και του καρδιαγγειακού συστήματος. Βασική προτεραιότητα στην αντιμετώπιση του διδύμου υπέρταση-παχυσαρκία είναι σωστή διατροφή με μειωμένη πρόσληψη λιπαρών και άλατος, η σχεδόν καθημερινή άσκηση και ο ξεκούραστος ύπνος. Σχετικά με τον τελευταίο, πολλοί παχύσαρκοι-υπερτασικοί πάσχουν από σύνδρομο υπνικής άπνοιας με νυκτερινό ροχαλητό, άπνοιες κατά τον ύπνο και, αντιστρόφως, υπνηλία την ημέρα. Γενικά ο ύπνος τους δεν τους ξεκουράζει. Συνηθέστερα οι πάσχοντες από σύνδρομο υπνικής άπνοιας είναι σε μεγάλο βαθμό παχύσαρκοι και υπερτασικοί. Η σωστή αντιμετώπιση του συνδρόμου υπνικής άπνοιας συμβάλλει ευεργετικά τόσο στη μείωση του σωματικού βάρους όσο και στη μείωση της αρτηριακής πίεσης.
Οι παχύσαρκοι υπερτασικοί ασθενείς έχουν δυσκολίες στη σωστή ρύθμιση της πίεσης με τα γνωστά φάρμακα, διότι χρειάζονται συνδυασμούς αρκετών φαρμάκων σε μεγαλύτερες δοσολογίες σε σχέση με τα πρόσωπα φυσιολογικού σωματικού βάρους. Ο θεραπευτικός στόχος της αρτηριακής πίεσης για τους παχύσαρκους με υπέρταση είναι κάτω από 140/90mmHg, όπως ισχύει για τους υπόλοιπους υπερτασικούς. Εάν υπάρχει ιστορικό καρδιαγγειακού επεισοδίου, π.χ. έμφραγμα μυοκαρδίου ή εγκεφαλικό, τότε η αρτηριακή πίεση μπορεί να είναι λίγο χαμηλότερη. Επειδή ο παχύσαρκος υπερτασικός πάσχει συγχρόνως από επιπρόσθετες νοσηρότητες, όπως η υπερχοληστερολαιμία και ο σακχαρώδης διαβήτης, η αντιμετώπιση των παθήσεων αυτών κρίνεται επιτακτική για τη συνολική μείωση του καρδιαγγειακού τους κινδύνου.
Η πρόληψη παχυσαρκίας και υπέρτασης πρέπει να αρχίζει από τη σχολική ηλικία όχι με αποσπασματικό τρόπο σε κάθε οικογένεια ξεχωριστά, αλλά με οργανωμένες κινητοποιήσεις από φορείς που προάγουν την υγεία. Είναι εξάλλου γνωστό ότι πολλές φορές οι ίδιοι οι γονείς έχουν πλήρη άγνοια των δυσμενών συνεπειών της υπέρτασης και της παχυσαρκίας.
Φορέας προαγωγής της υγείας με δραστηριοποίηση στην πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων είναι το Ελληνικό Ίδρυμα Καρδιολογίας. Το ΕΛΙΚΑΡ, μέσω προγράμματος ενημέρωσης των παιδιών και εφήβων στα σχολεία, συμβάλλει διαχρονικά στην ενημέρωση των μαθητών σχετικά με τις ευεργετικές συνέπειες της άσκησης και του σωστού τρόπου διατροφής. Ανάλογες δράσεις για τη μείωση της εξάπλωσης της παχυσαρκίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο πραγματοποιούνται μέσω ειδικών προγραμμάτων με πρωτοπόρο το πρόγραμμα EPODE (Ensemble, Prevenons l’Obesite Des Enfants) στη Γαλλία.
Η προσωπική μου εμπειρία από την ενημέρωση των παιδιών του Δημοτικού και του Γυμνασίου υπό τη σκέπη του Ελληνικού Ιδρύματος Καρδιολογίας είναι πολύ θετική. Πράγματι, κατά τη διάρκεια των ενημερωτικών παρουσιάσεων στα σχολεία, οι μικροί μαθητές παρακολουθούν με αξιοσημείωτη προσοχή και συμμετέχουν ενεργά με πολλές ερωτήσεις, γεγονός που σηματοδοτεί ότι η πρόληψη θα πρέπει να ξεκινά από το σχολείο και ότι τα παιδιά πρέπει να ευαισθητοποιούνται σε τακτά χρονικά διαστήματα σε θέματα που αφορούν στη σωματική και πνευματική τους υγεία.
Η ευρύτερη συνεισφορά των λειτουργών της υγείας σε προγράμματα ενημέρωσης πρέπει να αποτελεί σημαντική προτεραιότητα του ιατρικού λειτουργήματος. Η ανάγκη ανάπτυξης προγραμμάτων προαγωγής της υγείας στα σχολεία οφείλει να έχει πανελλαδική εμβέλεια, να ρυθμίζεται από τις ανά την Ελλάδα περιφέρειες σε συνεργασία με φορείς όπως το Ελληνικό Ίδρυμα Καρδιολογίας ή άλλους ανάλογους που δραστηριοποιούνται σε διαφορετικά εδάφια της Ιατρικής.
Χρήσιμες οδηγίες
Θα πρέπει να έχουμε επίγνωση τόσο του σωματικού μας βάρους όσο και των επιπέδων της πίεσής μας. Έτσι λοιπόν προτείνεται να έχουμε μια σωστή ζυγαριά και να ελέγχουμε το σωματικό μας βάρος 1-2 φορές εβδομαδιαίως το πρωί. Επίσης, με μια απλή μεζούρα θα μπορούμε να έχουμε ακριβή εκτίμηση του κοιλιακού μας λίπους. Τοποθετούμε τη μεζούρα στη μέση στο σημείο που προέχει περισσότερο η κοιλιακή χώρα: περίπου στο ύψος του ομφαλού.
Τέλος, χρησιμοποιούμε έγκυρο ηλεκτρονικό πιεσόμετρο βραχίονα για τη μέτρηση της αρτηριακής πίεσης κατ’ οίκον. Στο σπίτι η αρτηριακή πίεση πρέπει να είναι κάτω από 135/85 mmHg και το φυσιολογικό σωματικό βάρος κατά τετραγωνικό μέτρο επιφανείας σώματος είναι 20-25 κιλά.
Για τους ενήλικες μη υπερτασικούς, η μέτρηση της αρτηριακής πίεσης συνιστάται να γίνεται 1-2 φορές το χρόνο, ενώ για τους υπερτασικούς 1-2 φορές την εβδομάδα πρωί, πριν από τη λήψη των αντιυπερτασικών φαρμάκων και βράδυ προ του δείπνου.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Ο Κωνσταντίνος Γ. Θωμόπουλος είναι ειδικός σε θέματα Κλινικής Καρδιολογίας με έμφαση στην Προληπτική Καρδιολογία και την Υπέρταση. Επίσης έχει ιδιαίτερη κλινική εμπειρία στην αντιμετώπιση καρδιοπαθειών στην κύηση.
Έχει μετεκπαιδευτεί στην Α’ Καρδιολογική Κλινική του ΕΚΠΑ και στο Istituto Auxologico Italiano (Νοσοκομείο San Luca, Μιλάνο, Ιταλία). Κατέχει διπλώματα εξειδίκευσης στην Κλινική Υπέρταση από την Ευρωπαϊκή και την Αμερικανική Εταιρεία Υπέρτασης, ενώ από 2ετίας είναι πρόεδρος της Ομάδας Εργασίας «Υπέρταση στις Γυναίκες» της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Υπέρτασης.
Έχει 200 δημοσιεύσεις σε διεθνή αναγνωρισμένα περιοδικά, >150 δημοσιεύσεις σε ελληνόγλωσσα περιοδικά, >500 συμμετοχές σε περιλήψεις διεθνών συνεδρίων, >150 συμμετοχές σε περιλήψεις ελληνόγλωσσων συνεδρίων, ενώ έχει συγγράψει >10 κεφάλαια σε διεθνή βιβλία καρδιολογικού ενδιαφέροντος. Ήταν προσκεκλημένος ομιλητής ή πρόεδρος σε >200 διεθνή ή ελληνικά συνέδρια.
Σήμερα είναι διευθυντής Καρδιολογικού Τμήματος ΓΝΜΑ «Έλενα Βενιζέλου».
Για μεγέθυνση πατήστε ΕΔΩ
