Προληπτικά μέτρα και μέσα προστασίας για τον ιό του Δυτικού Νείλου

Η Γενική Γραμματεία Δημόσιας Υγείας του Υπουργείου Υγείας και το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. ενημερώνουν τον πληθυσμό της χώρας σχετικά με την καταγραφή αυξημένου αριθμού κρουσμάτων λοίμωξης από τον ιό του Δυτικού Νείλου κατά τη φετινή περίοδο μετάδοσης, τις δράσεις δημόσιας υγείας που λαμβάνονται ήδη σε εθνικό επίπεδο, καθώς και τα ενδεικνυόμενα μέτρα πρόληψης από τους εμπλεκόμενους φορείς και το κοινό, με στόχο την προστασία της υγείας των ανθρώπων και την προάσπιση της δημόσιας υγείας.

Γενικές πληροφορίες για τον ιό του Δυτικού Νείλου

Ο ιός του Δυτικού Νείλου μεταδίδεται στους ανθρώπους κυρίως με το τσίμπημα μολυσμένων κουνουπιών. Τα κουνούπια μολύνονται από μολυσμένα πτηνά, τα οποία αποτελούν την κύρια φυσική δεξαμενή (reservoir) του ιού. Ο ιός του Δυτικού Νείλου εισάγεται σε μία περιοχή με μολυσμένα άγρια μεταναστευτικά πτηνά, και στη συνέχεια μεταδίδεται στα κουνούπια της περιοχής, και σε τοπικούς πληθυσμούς -κυρίως άγριων- πτηνών. Από τα μολυσμένα κουνούπια μολύνονται οι άνθρωποι, οι οποίοι δεν μεταδίδουν περαιτέρω τον ιό σε άλλα κουνούπια. Ως πιο σημαντικοί διαβιβαστές του ιού θεωρούνται τα κουνούπια του γένους Culex (δηλαδή τα «κοινά» κουνούπια), που υπάρχουν παντού, σε αστικό και αγροτικό περιβάλλον.

Το 75-80% των ατόμων που μολύνονται δεν εκδηλώνουν καθόλου συμπτώματα, περίπου 20-25% εμφανίζουν ήπια αυτοπεριοριζόμενη ιογενή νόσο, και λιγότερο από 1% των ατόμων που μολύνονται εμφανίζουν πιο σοβαρή νόσο, εγκεφαλίτιδα ή μηνιγγίτιδα. Με πιο σοβαρή νόσηση κινδυνεύουν κυρίως άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και άτομα με χρόνια υποκείμενα νοσήματα. Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία ή εμβόλιο για τον ιό για ανθρώπους.

Επιδημιολογικά δεδομένα

Ο ιός του Δυτικού Νείλου εμφανίσθηκε για πρώτη φορά στην Αφρική και πλέον έχει παγκόσμια κατανομή, σε Αμερική, Ευρώπη, Ασία και Αυστραλία. Στην Ευρώπη, κυκλοφορία του ιού είχε καταγραφεί ήδη από τη δεκαετία του 1960, με την 1η μεγάλη επιδημία το 1996-1997 στη Ρουμανία. Έκτοτε, καταγράφονται κρούσματα σε διάφορες χώρες, κυρίως της κεντρικής και νότιας Ευρώπης, ενώ από το 2010 και μετά καταγράφονται εποχικές επιδημίες σε κάθε περίοδο μετάδοσης, καθιστώντας τον ιό μείζον θέμα δημόσιας υγείας σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Η επιδημιολογία του ιού είναι σύνθετη και ως εκ τούτου θεωρείται σε παγκόσμιο επίπεδο απρόβλεπτη η κυκλοφορία του ιού και η γεωγραφική του κατανομή σε κάθε περίοδο μετάδοσης.

Κατά τη φετινή περίοδο 2018, έχει καταγραφεί πρώιμη έναρξη της κυκλοφορίας του ιού, σε ευρωπαϊκό επίπεδο και στη χώρα μας, με την εμφάνιση ανθρώπινων περιστατικών από τα τέλη Μαΐου – αρχές Ιουνίου. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με καταγραφές του Ευρωπαϊκού Κέντρου Λοιμώξεων (ECDC), το 2018, μέχρι τις 3 Αυγούστου 2018, έχουν συνολικά καταγραφεί 111 κρούσματα της νόσου σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με 51 κρούσματα στην Ιταλία (και 2 θανάτους), 43 κρούσματα στην Ελλάδα, δέκα κρούσματα στην Ουγγαρία και επτά στη Ρουμανία, ενώ 70 κρούσματα έχουν καταγραφεί ήδη και στη Σερβία (με 4 θανάτους). Επίσης, καταγράφεται τρέχουσα απότομη αύξηση των κρουσμάτων, τόσο στη χώρα μας όσο και σε άλλες χώρες (όπως στην Ιταλία και στη Σερβία).

Ως παράγοντες που πιθανά συντέλεσαν στην πρώιμη έναρξη της περιόδου κυκλοφορίας του ιού στη νότιο-ανατολική Ευρώπη, σε σχέση με προηγούμενα έτη, θεωρούνται οι φετινές κλιματολογικές συνθήκες, με τις απροσδόκητα αυξημένες θερμοκρασίες του περιβάλλοντος κατά τους εαρινούς μήνες και τις αυξημένες βροχοπτώσεις στην αρχή του καλοκαιριού (πολύ πάνω από των προηγούμενων ετών).

Δράσεις πρόληψης και αντιμετώπισης στην Ελλάδα, σε εθνικό επίπεδο

Στην Ελλάδα κρούσματα λοίμωξης από τον ιό έχουν καταγραφεί τα έτη 2010-2014 και 2017-2018, κατά τους θερινούς μήνες, σε διάφορες περιοχές της χώρας μας, ενώ κυκλοφορία του ιού έχει καταγραφεί σε όλες σχεδόν τις Περιφέρειες, υποδηλώνοντας την εγκατάσταση του ιού σε διάφορες περιοχές (και) της χώρας μας.

Δεδομένης της σύνθετης επιδημιολογίας και της απρόβλεπτης κυκλοφορίας του ιού, θεωρούνταν πιθανή και αναμενόμενη η επανεμφάνιση περιστατικών λοίμωξης από τον ιό στη χώρα την περίοδο 2018, τόσο σε γνωστές όσο και σε νέες περιοχές κυκλοφορίας. Ως εκ τούτου, το Υπουργείο Υγείας και το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. είχαν εγκαίρως ειδοποιήσει για την πιθανή επανεμφάνιση του ιού κατά τη φετινή περίοδο μετάδοσης, τόσο τις αρχές τοπικές αυτοδιοίκησης (Περιφέρειες και Δήμους), όσο και τους επαγγελματίες υγείας πανελλαδικά σχετικά με την ανάγκη συνεχιζόμενης εγρήγορσης και απόκρισης.

Οι εθνικές αρχές δημόσιας υγείας στη χώρα μας διενεργούν φέτος -όπως και σε κάθε περίοδο μετάδοσης- ενισχυμένη επιδημιολογική επιτήρηση της νόσου, που περιλαμβάνει:

• ευαισθητοποίηση -ήδη από το Μάιο 2018- των επαγγελματιών υγείας πανελλαδικά, για την ανάγκη διερεύνησης των ύποπτων κρουσμάτων,

• υποστήριξη της εργαστηριακής διάγνωσης στο Εθνικό Κέντρο Αναφοράς και σε εξειδικευμένα εργαστήρια,  

• καθημερινή επικοινωνία με τα εργαστήρια και άμεση διερεύνηση των διαγνωσμένων κρουσμάτων εντός 24 ωρών από τη διάγνωσή τους,

• άμεση ενημέρωση όλων των αρμόδιων φορέων (τηλεφωνικά και εγγράφως), σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο για τα διαγνωσθέντα κρούσματα, για οποιαδήποτε ένδειξη  κυκλοφορίας του ιού (σε ανθρώπους, ζώα ή κουνούπια), και για τα συνιστώμενα μέτρα πρόληψης,

• έκδοση εβδομαδιαίας έκθεσης επιδημιολογικών δεδομένων από το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ., προς ενημέρωση του κοινού, των επαγγελματιών υγείας και των αρχών.

Όσον αφορά στα έργα για την καταπολέμηση των κουνουπιών, καθώς τα έργα αυτά υπάγονται στην αρμοδιότητα των αρχών τοπικής αυτοδιοίκησης, η Γενική Γραμματεία Δημόσιας Υγείας και το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. προσπαθούν αδιαλείπτως -και με στόχο την προάσπιση της δημόσιας υγείας- να ευαισθητοποιούν τις αρμόδιες αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης, Περιφέρειες και Δήμους, για την έγκαιρη έναρξη και υλοποίηση ολοκληρωμένων προγραμμάτων καταπολέμησης κουνουπιών, και την ανάδειξή τους σε θέμα υψηλής προτεραιότητας.

Συγκεκριμένα:

• η Γενική Γραμματεία Δημόσιας υγείας έχει οργανώνει και συγκαλεί κατ΄ επανάληψη -φέτος και κατά τα προηγούμενα έτη- συναντήσεις εργασίας τόσο με τις αρμόδιες αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης των Περιφερειών και τις αρχές δημόσιας υγείας, όσο και με άλλους αρμόδιους εθνικούς φορείς, με στόχο  αφενός το συντονισμό και την οργάνωση των δράσεων, στο πλαίσιο της Ενιαίας Υγείας, και αφετέρου την ευαισθητοποίηση των περιφερειακών αρχών για την αποτελεσματική υλοποίηση των έργων,

• το Υπουργείο Υγείας εκδίδει στις αρχές της Άνοιξης σχετική εγκύκλιο για τα έργα καταπολέμησης κουνουπιών,

• η διατομεακή Επιτροπή για την Πρόληψη κα Αντιμετώπιση Τροπικών Νόσων του Υπουργείου Υγείας συνεδριάζει τακτικά και εκτάκτως και γνωμοδοτεί για θέματα που αφορούν στην αντιμετώπιση νοσημάτων που μεταδίδονται με διαβιβαστές,

• το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. υλοποιεί επιπρόσθετες δράσεις ευαισθητοποίησης των τοπικών αρχών (Περιφερειών και Δήμων) για την έγκαιρη υλοποίηση των έργων καταπολέμησης κουνουπιών (έγγραφη επικοινωνία φέτος στις αρχές Φεβρουαρίου 2018), επικοινωνεί άμεσα (και εγγράφως) με τις τοπικές αρχές όπου καταγράφονται κρούσματα της νόσου σχετικά με τις συνιστώμενες δράσεις πρόληψης, και είναι σε διαρκή καθημερινή επικοινωνία και συνεργασία με τις αρμόδιες περιφερειακές αρχές δημόσιας υγείας, που υλοποιούν τις δράσεις αυτές,

• παρακολουθείται η πορεία των έργων καταπολέμησης κουνουπιών από τις Περιφέρειες/ Περιφερειακές Ενότητες της χώρας (με προτυποποιημένη διαδικασία) και συγκεντρώνονται στοιχεία σχετικά με την εφαρμογή και το στάδιο υλοποίησης των έργων και την κατανόηση των εκάστοτε προβλημάτων και καθυστερήσεων,

• συνεχίζεται η προσπάθεια συλλογής εντομολογικών δεδομένων και οργανώνεται η συνέχιση προγράμματος ενεργητικής εντομολογικής επιτήρησης σε διάφορες περιοχές της χώρας, καθώς και -μακροπρόθεσμα- η δημιουργία εθνικής βάσης εντομολογικών δεδομένων στη χώρα.

Επιπρόσθετα:

• διενεργούνται δράσεις ενημέρωσης του κοινού, με ενημερωτικές συναντήσεις και διάθεση ενημερωτικού υλικού (φυλλαδίων, αφισών),

• λειτουργούν αδιαλείπτως διατομεακές ομάδες εργασίας για την εκτίμηση των επηρεαζόμενων περιοχών και την αξιολόγηση των περιστατικών και  λαμβάνονται μέτρα για την ασφάλεια του αίματος από το Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας και για την αιμοεπαγρύπνηση από το Συντονιστικό Κέντρο Αιμοεπαγρύπνησης του ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ.,  

• υπάρχει συνεχής συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών με το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ) που διενεργεί πρόγραμμα επιτήρησης του ιού σε ιπποειδή,

• υπάρχει επικοινωνία και ανταλλαγή πληροφοριών με φορείς δημόσιας υγείας του εξωτερικού, όπως με το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Πρόληψη και τον Έλεγχο Νοσημάτων (ECDC) στο οποίο δηλώνονται τα περιστατικά σε εβδομαδιαία βάση.  

Συμπεράσματα – Οδηγίες προς κοινό, επαγγελματίες υγείας και αρχές

Κατά τη φετινή περίοδο 2018, έχει καταγραφεί πρώιμη έναρξη και αύξηση της εμφάνισης κρουσμάτων της λοίμωξης από τον ιό του Δυτικού Νείλου, στη χώρα μας και σε άλλες χώρες της Ευρώπης.

Αναμένεται η συνεχιζόμενη εμφάνιση και άλλων κρουσμάτων της λοίμωξης, σε γνωστές και σε νέες περιοχές, κατά το προσεχές διάστημα. Οι περιοχές κυκλοφορίας του ιού κατά την τρέχουσα περίοδο δεν μπορούν να προβλεφθούν με ασφάλεια.

Οι εθνικές αρχές δημόσιας υγείας βρίσκονται σε διαρκή επιφυλακή και εγρήγορση για την παρακολούθηση της εξέλιξης της φετινής επιδημίας λοίμωξης από τον ιό του Δυτικού Νείλου στη χώρα μας και υλοποιούν στο μέγιστο βαθμό τις δράσεις ενισχυμένης επιτήρησης και παρέμβασης, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους.

Με στόχο τη μέγιστη δυνατή προσπάθεια για τον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού, η Γενική Γραμματεία Δημόσιας Υγείας και το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. καλούν όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και το κοινό να λάβουν μέτρα πρόληψης και τονίζουν την ανάγκη εφαρμογής των παρακάτω συστάσεων:

I. Προς το κοινό (όλους τους πολίτες, κατοίκους και επισκέπτες): Επισημαίνεται η ανάγκη σχολαστικής τήρησης των ατομικών μέτρων προστασίας από τα κουνούπια (φυλλάδιο, παρουσίαση), σε όλη την επικράτεια. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν (επιγραμματικά): κατάλληλα ρούχα που να καλύπτουν όσο γίνεται περισσότερο το σώμα, χρήση εγκεκριμένων εντομοαπωθητικών σώματος (κατά προτίμηση με δραστικές ουσίες με αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα) και  εγκεκριμένων εντομοαπωθητικών/ εντομοκτόνων χώρου, πάντα σύμφωνα με τις οδηγίες χρήσης, χρήση σιτών και κουνουπιέρων, χρήση κλιματισμού (ανεμιστήρων, air-condition), απομάκρυνση συλλογών στάσιμου νερού από τις αυλές και τα μπαλκόνια (κάλυψη ή αναποδογύρισμα περιεκτών/ δοχείων που συλλέγουν νερό ή ανανέωση του νερού τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα).

• Το κοινό μπορεί να ενημερώνεται για την εμφάνιση κρουσμάτων σε ανθρώπους σε επίπεδο Δήμων από τις εβδομαδιαίες εκθέσεις επιδημιολογικής επιτήρησης που αναρτώνται στην ιστοσελίδα του ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. κάθε Πέμπτη. Επισημαίνεται εκ νέου ότι -λόγω της απρόβλεπτης επιδημιολογίας του ιού- τα μέτρα ατομικής προστασίας συνιστάται να λαμβάνονται τόσο στις προσβεβλημένες περιοχές, όσο και σε όλη την επικράτεια.

• Ομάδες υψηλότερου κινδύνου για σοβαρή νόσηση (άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, άτομα με υποκείμενα νοσήματα) πρέπει να είναι ιδιαίτερα σχολαστικά στην αυστηρή τήρηση των μέτρων ατομικής προστασίας από τα κουνούπια.

II. Προς τους επαγγελματίες υγείας: Επισημαίνεται η ανάγκη εγρήγορσης για την έγκαιρη διάγνωση περιστατικών, με έλεγχο των ύποπτων κρουσμάτων σύμφωνα με τις οδηγίες που έχει αποστείλει το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ.

III. Προς τις αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης και αρχές δημόσιας υγείας: Επισημαίνεται η ανάγκη εγρήγορσης και ενεργοποίησης για την υλοποίηση και εντατικοποίηση δράσεων πρόληψης, που αποσκοπούν αφενός στη μείωση του τοπικού πληθυσμού των κουνουπιών (εντατικοποίηση έργων καταπολέμησης) και αφετέρου στην ενημέρωση του τοπικού πληθυσμού για τα μέτρα ατομικής προστασίας από τα κουνούπια.

Στις Περιφέρεις και Δήμους που έχουν ήδη εμφανισθεί κρούσματα, οι δράσεις αυτές συνιστάται άμεσα να εντατικοποιηθούν κατά προτεραιότητα στις ευρύτερες περιοχές πιθανής έκθεσης των διαγνωσθέντων ασθενών, με τη συνεργασία και το συντονισμό όλων των εμπλεκόμενων αρχών τοπικής αυτοδιοίκησης, με την ενίσχυση των έργων εκτάκτως με κάθε τρόπο και την ανάδειξή τους σε θέμα ύψιστης και άμεσης προτεραιότητας.