*Γράφει η Άρτεμις Κ. Τσίτσικα, αναπλ. καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής, Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ, επιστ. υπεύθυνη Προγραμμάτων «φιλικών» για εφήβους/νέους Π.Ο.Υ. ΕΚΠΑ & Προγραμμάτων Κατάρτισης του υπουργείου Υγείας, πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής, διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας»
Η συμμετοχή των νεαρών κοριτσιών σε διάφορα αθλήματα έχει ιδιαίτερα αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, ακολουθώντας τις επιτυχίες κορυφαίων αθλητριών σε αθλητικές διοργανώσεις και τη σύγχρονη κοινωνική παραδοχή ότι το γυναικείο φύλο «μπορεί και καταφέρνει» σχεδόν τα πάντα. Ωστόσο, το γυναικείο σώμα και οι ανάγκες του διαφέρουν από το ανδρικό, ιδιαίτερα σε μια περίοδο μεταβολών και ανάπτυξης, όπως η εφηβεία. Ποιες είναι λοιπόν οι ιδιαιτερότητες της έφηβης αθλήτριας; Τι θα πρέπει να γνωρίζει, ώστε να απολαμβάνει τα αδιαμφισβήτητα οφέλη της άσκησης χωρίς οδυνηρές μελλοντικές επιπτώσεις;
Οι διαφορές του γυναικείου σώματος από το ανδρικό οριοθετούν τα πλεονεκτήματα, αλλά και τους περιορισμούς του γυναικείου αθλητισμού και πρωταθλητισμού. Οι γυναίκες έχουν μικρότερους πνεύμονες και καρδιά, μεγαλύτερο ποσοστό λίπους (25% έναντι 15%), βραχύτερα άκρα, καλύτερη ισορροπία και ευλυγισία, χαμηλότερο ύψος, στενότερους ώμους και μικρότερο ποσοστό μυϊκού ιστού. Τα επίπεδα αιματοκρίτη και αιμοσφαιρίνης είναι χαμηλότερα και μπορούν να παρουσιάσουν πιο εύκολα έλλειψη σιδήρου και αναιμία.
Η προστασία του στήθους
Μία από τις βασικές διαφορές του γυναικείου από το ανδρικό σώμα είναι και η ύπαρξη μαστών (στήθους). Χωρίς την κατάλληλη φροντίδα το στήθος μπορεί να τραυματιστεί, να πονέσει ή να ερεθιστεί στην περιοχή της θηλής. Οι τραυματισμοί είναι σχετικά σπάνιοι στα κορίτσια και αφορούν κυρίως πτώσεις σε αθλήματα, όπως το σκι ή η ποδηλασία. Ο πόνος στο στήθος είναι συχνός και αφορά αθλήματα όπως το βόλεϊ ή το μπάσκετ, όπου παρατηρείται άναρχη κίνηση του στήθους, όταν δεν υπάρχει η κατάλληλη υποστήριξή του. Ο ερεθισμός της θηλής αφορά γυναίκες, αλλά και άνδρες, σε αθλήματα όπως η ποδηλασία και το τζόκινγκ, όπου χρησιμοποιούνται πολύ στενές αθλητικές μπλούζες. Το πιο σημαντικό σημείο για την προστασία του γυναικείου στήθους κατά την άθληση είναι η επιλογή του κατάλληλου στηθόδεσμου (σουτιέν). Ο στηθόδεσμος συνιστάται να είναι από βαμβακερό και μαλακό υλικό και να επιτυγχάνει ανόρθωση, διαχωρισμό και ελαχιστοποίηση της κίνησης των μαστών. Ο στηθόδεσμος θα πρέπει να αλλάζει κάθε εξάμηνο. Συνιστάται ακόμη και η επάλειψη των θηλών με βαζελίνη.
Η εμμηνορρυσία
Η εμμηνορρυσία ΔΕΝ επηρεάζει αρνητικά την αθλητική επίδοση, παρά το ότι πολλοί υποστηρίζουν το αντίθετο. Ωστόσο, εάν ο πόνος είναι πολύ έντονος (δυσμηνόρροια) και η αιμορραγία σημαντική, μπορεί να υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις. Έχει ακόμη αποδειχθεί ότι το προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο (δηλαδή η παρουσία ποικίλων συμπτωμάτων κατά το δεύτερο μισό του κύκλου, τα οποία υποχωρούν μετά την περίοδο, όπως βουλιμία, ευαισθησία μαστών, θυμός, κόπωση, άγχος κ.ά.) μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της συχνότητας των κακώσεων και τραυματισμών.
Σύμφωνα με δεδομένα μελετών, η χρήση του «χαπιού» ως ρυθμιστικό του κύκλου, και όταν υπάρχει βέβαια ένδειξη, θα μπορούσε να βελτιώσει την αθλητική επίδοση με τους παρακάτω τρόπους: μειώνοντας την αιμορραγία, ελέγχοντας τη δυσμηνόρροια και ελαττώνοντας τα συμπτώματα του προεμμηνορρυσιακού συνδρόμου. Μπορεί ωστόσο να υπάρξουν προβλήματα, εάν εμφανιστούν παρενέργειες (ναυτία, πόνος στο στήθος, κατακράτηση υγρών).
Προσοχή στο μυοσκελετικό σύστημα
Κατά την εφηβεία θα πρέπει πάντα να λαμβάνεται υπόψη η ιδιαιτερότητα του μυοσκελετικού συστήματος. Η επιρρέπεια των νεαρών ατόμων σε κατάγματα και διαστρέμματα λόγω χαλαρότητας των συνδέσμων είναι δεδομένη. Συνεπώς, τονίζεται η χρήση κατάλληλου προστατευτικού εξοπλισμού για τα διάφορα αθλήματα, καθώς και οι ασκήσεις με μικρά βάρη, πολλές επαναλήψεις και σωστή τεχνική. Η εφαρμογή μεγαλύτερων βαρών με στόχο τη μυϊκή υπερτροφία (μπόντι-μπίλντιγκ) επιτρέπεται μόνο σε σκελετικά ώριμες αθλήτριες, που έχουν ολοκληρώσει την ανάπτυξή τους.
Αν και ο αθλητισμός προσφέρει πολλά στην ψυχοκοινωνική υγεία των έφηβων κοριτσιών, ο πρωταθλητισμός ενδέχεται να σκιάσει τα οφέλη της άθλησης. Πρωταθλητισμός σημαίνει εξαντλητική προσπάθεια με μοναδικό σκοπό την επιτυχία, με επακόλουθα το συνεχές άγχος, την ψυχολογική επιβάρυνση και την υιοθέτηση συμπεριφορών για την κατάκτηση του στόχου, ανεξαρτήτως κόστους. Μέσα στο πλαίσιο αυτό οι αθλήτριες αθλημάτων που απαιτούν αυστηρό έλεγχο του βάρους σώματος, όπως η ενόργανη γυμναστική, η συγχρονισμένη ή μη κολύμβηση, το μπαλέτο κ.ά. υποβάλλονται σε υποθερμιδικές δίαιτες και υιοθετούν επικίνδυνες διατροφικές συμπεριφορές (παραλείπουν γεύματα, προκαλούν εμέτους ή χρησιμοποιούν φάρμακα-διουρητικά, καθαρτικά κ.λπ.), προκειμένου να διατηρήσουν ένα λεπτό και ευλύγιστο σώμα. Τα παραπάνω οδηγούν σε σημαντική μείωση του βάρους, διακοπή της περιόδου (αμηνόρροια) και μείωση της πυκνότητας του σκελετού, τη σοβαρή δηλαδή κατάσταση που αναφέρεται ως τριάδα της έφηβης αθλήτριας. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι ιδιαίτερα απογοητευτικό, αφού 15χρονες αθλήτριες μπορεί να παρουσιάσουν ακόμη και κατάγματα λόγω οστεοπόρωσης. Δεδομένου ότι η εφηβεία αποτελεί την περίοδο ανάπτυξης του σκελετού και απόκτησης της κορυφαίας οστικής μάζας, η απώλεια οστού κατά την ηλικία αυτή δύσκολα αναπληρώνεται και επηρεάζει μόνιμα τη μελλοντική κατάσταση του σκελετού.
Τα συμπληρώματα διατροφής
Η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής ή άλλων σκευασμάτων δεν συνιστάται για τη βελτίωση της αθλητικής επίδοσης, παρά μόνο εάν υπάρχουν συγκεκριμένες καταστάσεις (π.χ. διατροφική διαταραχή, χορτοφάγος αθλήτρια ή ύπαρξη χρόνιου νοσήματος κ.λπ.). Τα μόνο ίσως σκεύασμα που θα μπορούσε να χορηγηθεί είναι ο σίδηρος, λόγω των αυξημένων αναγκών κατά την εφηβεία και ειδικά στις αθλήτριες.
Τα οφέλη της άθλησης
- Ευνοϊκή επίδραση στην ψυχοσωματική υγεία.
- Αντιμετώπιση παχυσαρκίας.
- Ενίσχυση αυτοπειθαρχίας.
- Ενίσχυση αυτοεκτίμησης.
- Ενίσχυση αισθήματος ευγενούς άμιλλας.
- Εκτόνωση-απομάκρυνση από συμπεριφορές υψηλού κινδύνου.
- Ενασχόληση με τη φύση.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Η παιδίατρος Άρτεμις Τσίτσικα αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ειδικεύτηκε στην Παιδιατρική και στη συνέχεια μετεκπαιδεύτηκε στην Εφηβική Ιατρική (Adolescent Medicine/Health) σε κέντρα της Ελλάδας και του εξωτερικού. Εκπαιδεύτηκε στα πρωτόκολλα παρακολούθησης των εφήβων στη Λοζάνη της Ελβετίας (Prof. P.A. Michaud) και στο σχεδιασμό των «Φιλικών για Εφήβους/Νέους Υπηρεσιών» (Youth friendly Services) στο Κέντρο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.) στη Γενεύη. Συνεργάστηκε ως επισκέπτρια καθηγήτρια στο Michigan State University και στο Κentucky University των ΗΠΑ σε θέματα Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας. Εξελέγη αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδιατρικής – Εφηβικής Iατρικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (EΚΠΑ) και έχει τιμηθεί με είκοσι (20) επιστημονικά βραβεία και διακρίσεις. Είναι συγγραφέας επιστημονικών άρθρων και κεφαλαίων σε επιστημονικά συγγράμματα, εκδότρια της επιστημονικής ξενόγλωσσης έκδοσης «Developmental and Adolescent Health-JDAH» και προσκεκλημένη ομιλήτρια σε πολυάριθμα ελληνικά και διεθνή επιστημονικά συνέδρια.
Το ερευνητικό της έργο εστιάζει σε θέματα που αφορούν την ποιότητα ζωής των εφήβων στη χώρα μας. Υπήρξε συντονίστρια της Ευρωπαϊκής Έρευνας EUNEΤ ADB www.eunetadb.eu , η οποία διεξήχθη σε επτά ευρωπαϊκές χώρες και αφορούσε τις διαδικτυακές συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, καθώς και επικεφαλής του Προγράμματος ΕΣΠΑ «Αριάδνη» και άλλων προγραμμάτων που αφορούν την άθληση, τις διαταραχές πρόσληψης τροφής, τη σεξουαλική αγωγή, τους εμβολιασμούς κ.ά., καθώς και Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων για την ψηφιακή παιδεία και τη χρήση τεχνολογίας, τη βία, τον εκφοβισμό και τη ρητορική του μίσους.
Υπήρξε ιδρυτική επιστημονική υπεύθυνη της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ), Β΄ Παιδιατρική Κλινική Παν/μίου Αθηνών, Νοσοκομείο Παίδων «Π. & Α. Κυριακού» από την έναρξη της λειτουργίας της (Νοέμβριος 2006) έως και τον Δεκέμβριο 2021. Η καθηγήτρια έχει αναλάβει την εκπαίδευση/κατάρτιση επαγγελματιών υγείας και έρευνα του προγράμματος του υπουργείου Υγείας «Παιδιά & Έφηβοι στις ημέρες Covid-19» και έχουν ήδη δημοσιευτεί 10 (δέκα) εργασίες στον διεθνή επιστημονικό τύπο.
Είναι επιστημονικά υπεύθυνη του Οργανισμού «Μαζί για την Εφηβική Υγεία» www.youth-life.gr και μέλος του Δ.Σ./εκπρόσωπος της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Συμμαχία της ENACSO (European NGO Alliance for Child Safety Online http://www.enacso.eu).
Τον Μάρτιο του 2018, εξελέγη πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ) www.youth-med.gr, θέση την οποία κατέχει έως και σήμερα. Είναι διευθύντρια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ «Στρατηγικές Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας» www.youth-msc.gr.
Διαβάστε παρακάτω το άρθρο, όπως δημοσιεύθηκε στο ένθετο Health by Nextdeal, τεύχος 07, (πατήστε πάνω στην εικόνα για μεγέθυνση):
